Οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς.Γνωστικές δυνάμεις (ἤ αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς)

 

ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ 

 

Α1) ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ

Οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς.

Οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς διακρίνονται σέ:

α) γνωστικές (ἤ αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς) καί σέ

β) ζωτικές ἤ ὀρεκτικές.

α)Γνωστικές δυνάμεις (ἤ αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς).

Πέντε εἶναι οἱ (γνωστικές) δυνάμεις ἤ αἰσθήσεις τῆς ψυχῆς¹:

α₁) νοῦς,

α₂) διάνοια,

α₃) δόξα,

α₄) φαντασία,

α₅) αἴσθηση.

α1) Ὁ νοῦς

α₁) Ὁ νοῦς εἶναι νοερά αἴσθηση τῆς ψυχῆς, μέ τήν ὁποία μπορεῖ «αὐτοπτικῶς» (δηλ. μέ τήν δική του ὁρατική δύναμη) νά βλέπει τά πράγματα καί χωρίς ἀναζητήσεις (ἔρευνα, συλλογισμούς).

Ὁ νοῦς εἶναι κατ΄ εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ὅπως ὁ Θεός εἶναι Νοῦς (Πατήρ), Λόγος (Υἱός) καί Πνεῦμα (Ἅγιον Πνεῦμα) ἔτσι καί ὁ νοῦς εἶναι νοῦς, λόγος (σύμφυτος μέ τόν νοῦ) καί πνεῦμα.

Ὁ λόγος εἶναι σύμφυτος μέ τόν νοῦ καί διακρίνεται σέ ἐνδιάθετο καί προφορικό. Διαφέρει ἀπό τήν λογική, πού συνδέεται μέ τήν διάνοια-ἐγκέφαλο.

Ὅταν αὐτά τά τρία γίνουν ἕνα (νοῦς, λόγος καί πνεῦμα) διά τῆς νοερᾶς καθαρᾶς προσευχῆς, τότε ὁ ἄνθρωπος λειτουργεῖ κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ-Δημιουργοῦ Του².

Στήν ἐμπαθή κατάσταση ὁ λόγος (τοῦ νοῦ) ταυτίζεται μέ τήν λογική καί ὁ νοῦς ὑποδουλώνεται στήν διάνοια-λογική. Τότε ὁ ἐνδιάθετος λόγος «μπερδεύεται-βραχυκυκλώνεται» ἀπό τίς ἀποφάνσεις τῆς λογικῆς.

Στήν ἀπαθή κατάσταση ὁ λόγος (ἐλεύθερος ἀπό τήν ὑποδούλωση στήν λογική) ἐκφράζει τίς ἐμπειρίες τοῦ νοῦ καί τίς διατυπώνει ὡς λογικές προτάσεις μέ τήν βοήθεια τῆς λογικῆς.

Ὁ νοῦς ἔχει οὐσία καί ἐνέργεια. Ἡ οὐσία τοῦ νοῦ βρίσκεται στήν καρδία. Ἡ ἐνέργεια τοῦ νοῦ θά πρέπει ἐπίσης νά βρίσκεται στήν καρδιά καί νά εἶναι ἑνωμένη μέ τήν οὐσία του καί ἔτσι ὁ νοῦς νά προσεύχεται συνεχῶς. Τότε καί λειτουργεῖ σωστά. Ἡ σωστή λειτουργία τοῦ νοῦ συνίσταται στό νά προσεύχεται ἀδιαλείπτως διά τοῦ λόγου του (εἴτε τοῦ ἐνδιάθετου εἴτε τοῦ προφορικοῦ), τῇ συνεργίᾳ τοῦ πνεύματός του.

Οἱ ὑπόλοιπες γνωστικές δυνάμεις: ἡ διάνοια, ἡ δόξα, ἡ φαντασία καί ἡ αἴσθηση.

α₂) Ἡ Διάνοια εἶναι μιά δύναμη τῆς ψυχῆς με τήν ὁποία μπορεῖ ἡ ψυχή συλλογιζόμενη (δηλ. με στοχασμό) νά γνωρίζει τά πράγματα. Γι’ αυτό καί λέγεται διάνοια, ἐπειδή διανοίγει κάποιαν ὁδό. Ἡ διάνοια συνδέεται μέ τήν λογική καί ἑδράζεται στόν ἐγκέφαλο. Δι’ αὐτῆς γνωρίζουμε τό περιβάλλον μας καί ὄχι τόν Θεό. Διά τοῦ νοῦ –καί μόνον δι’ αὐτοῦ– μποροῦμε νά γνωρίσουμε τόν Θεό (να μετέχουμε δηλ. στίς Θεῖες Ἐνέργειες καί ὄχι στήν Οὐσία Του). Καμμία ἄλλη ἀπό τίς πέντε γνωστικές ψυχικές δυνάμεις δέν εἶναι ἱκανή νά χρησιμοποιηθεῖ ὥστε νά ἑνωθεῖ ὁ ἄνθρωπος μέ τόν Θεό.

α₃) Ἡ Δόξα (γνώμη) εἶναι δύναμη τῆς ψυχῆς, μέ τήν ὁποία, χωρίς αἰτία γνωρίζει τά πράγματα.

α₄) Ἡ Φαντασία εἶναι δύναμη τῆς ἄλογης ψυχῆς³. Ἡ φαντασία εἶναι δύναμη μεταξύ τῆς αἴσθησης καί τῆς δόξας. Ἡ αἴσθηση δημιουργεῖ μία φαντασία καί ἡ φαντασία μία δόξα ἤ γνώμη. Αὐτήν ἡ δόξα γίνεται ἀντικείμενο ἐξέτασης ἀπό τήν διάνοια γιά τό ἄν εἶναι ἀληθής ἤ ὄχι. Ἄν εἶναι ἀληθής τότε τό κριθέν ὡς ἀληθές καλεῖται, κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, ἐπίσης νοῦς.

Διά τῆς φαντασίας οἱ λογισμοί πού προέρχονται ἀπό τό περιβάλλον ἤ τήν μνήμη μολύνουν τήν καρδία. Γιά τοῦτο ἡ φαντασία ὀνομάζεται ἀπό τούς ἁγίους Πατέρες «γέφυρα τῶν δαιμόνων».

α₅) Αἴσθηση εἶναι ἡ δύναμη τῆς ψυχῆς μέ τήν ὁποία ἀντιλαμβάνεται τίς ὕλες»⁴δηλ. τά ὑλικά πρόσωπα καί πράγματα.

1 Λέγονται καί γνωστικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς. Ὑπάρχουν καί οἱ ζωτικές ἤ ὀρεκτικές δυνάμεις τῆς ψυχῆς. Αὐτές, ὅπως εἴπαμε, εἶναι ὁ θυμός καί ἡ ἐπιθυμία. Πρβλ. Ἁγ. Ἰωάννη Δαμασκηνοῦ: TLG, Work #004 36.30 to Work #004 36.48.

2 Γι’ αὐτὸ ὀφείλει νὰ φυλάττη τὴν τάξη αὐτῆς, νὰ ἀναφέρεται ὁλοκληρωτικὰ στὸν Θεό. Νὰ βλέπει μόνον τὸν Θεό, νὰ κοσμεῖ τὸν ἑαυτό της μὲ τὴν διαρκῆ μνήμη καὶ θεωρία καὶ μὲ τὴν θερμοτάτη πρὸς αὐτὸν καὶ διάπυρη ἀγάπη.

3Γιά τήν φαντασία, πρβλ. Ἀρχ. Ζαχαρία Ζάχαρου, Ἀναφορά στή Θεολογία τοῦ Γέροντος Σωφρωνίου, Ἔσσεξ, σελ. 236-239: « Ἡ φαντασία, ὡς λειτουργία τοῦ νοῦ (Σ. Σ. δηλ. τῆς ψυχῆς), συνδέεται κατ’ ἀρχὰς μὲ τὴν ἐνέργεια τῶν χονδρῶν σαρκικῶν παθῶν (πρῶτο εἶδος φαντασίας).

Τὸ δεύτερο εἶδος φαντασίας ὀνομάζεται ὀνειροπόληση-ρεμβασμός. (σ. 236)

Τὸ τρίτο εἶδος φαντασίας ἔχει χαρακτήρα διανοητικὸ καὶ βασίζεται περισσότερο στὶς παραστάσεις τῆς μνήμης καὶ στὴ διαδικασία τῆς σκέψεως. ... χρήσιμο γιὰ τὴν λύση ἐνδοκοσμίων προβλημάτων καὶ πολύτιμο γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ ...(Σ.Σ. Ἡ λεγόμενη δημιουργική φαντασία) δέν εἶναι ὡστόσο, κατά τήν γνώμη τοῦ Γέροντος (Σωφρονίου), ὠφέλιμο (τὸ τρίτο εἶδος φαντασίας) γιά τήν ἀπόκτηση τῆς καθαρᾶς προσευχῆς.

Τὸ τέταρτο εἶδος φαντασίας εἶναι καὶ τὸ πιὸ ἐπικίνδυνο γιὰ τὸν ἄνθρωπο τῆς προσευχῆς. Ἡ ἀνθρώπινη λογικὴ προσπαθεῖ νὰ συλλάβει τὸ μυστήριο τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ ἀναπληρώσει ἐκεῖνα ποὺ τὴν ξεπερνοῦν. ... θρησκευτικὴ φαντασία. Ἂν καὶ πολλοὶ τὸ ἐκτιμοῦν σὲ σημεῖο ὥστε νὰ τὸ ἀποκαλοῦν "θεολογικὴ δημιουργία", γιὰ τὸν Γέροντα (Σωφρόνιο τοῦ Ἔσσεξ) δὲν εἶναι παρὰ ἡ ὁδὸς πρὸς τὴν πλάνη. ... πλάθει τὸν Θεὸ κατὰ τὴν ἀνθρώπινη εἰκόνα καὶ ὁμοίωση. (σ. 237) ...Γιά νά φθάσει ὁ πιστός στήν καθαρά προσευχή, τόν ἐπιδιωκόμενο τέλειο αὐτόν καρπό τῆς νοερᾶς ἡσυχίας, πρέπει νά ὑπερπηδήσει ὅλα τά εἴδη τῆς φαντασίας (σελ. 239)».

4Ἁγ. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, TLG, Work #042 95.232.6 to Work #042 95.232.27.

Ἀπόσπασμα ἀπό τό Βιβλίο:Τά πάθη καί ἡ κατάθλιψη - Τί εἶναι καί πῶς θεραπεύονται (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) - Νέο βιβλίο 

 Σχῆμα 14Χ20.5 ,Σελίδες: 282, Τιμή: 9€, Παραγγελίες στό τηλέφωνο 6944577885 ἤ στό e- mail: hristospanagia@yahoo.gr 

  http://hristospanagia3.blogspot.gr/2013/02/blog-post_6872.html