Πέρυσι, μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, εἴχαμε ἀρχίσει νά μελετᾶμε τήν πρός Ἐφεσίους ἐπιστολή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου καί φέτος, μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ συνεχίσαμε στή διάρκεια τοῦ ἔτους νά τή μελετᾶμε, ἔχουμε φτάσει πρός τό τέλος, στό 6ο Κεφάλαιο, καί εἴμαστε στόν στίχο ἐκεῖνο πού μιλάει γιά τήν ὑποχρέωσή μας νά ἀναλάβουμε τήν πανοπλία τοῦ Θεοῦ, γιά νά μπορέσουμε νά ἀντισταθοῦμε. Εἴμαστε στόν 12ο στίχο τοῦ 6ου Κεφαλαίου πού λέγει τά ἑξῆς: «Οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα, ἀλλά πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις»[1]. Δέν εἶναι ἡ πάλη μας, λέγει ὁ Ἀπόστολος, πρός αἷμα καί σάρκα, δηλαδή πρός ἀνθρώπους, ἀλλά εἶναι πρός τάς ἀρχάς, τάς ἐξουσίας καί τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους, καί μιλάει φυσικά ἐδῶ γιά τούς δαίμονες, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου. Θά τά ἐξηγήσουμε ὅλα αὐτά, πῶς καί μέ ποιά ἔννοια εἶναι κοσμοκράτορας ὁ διάβολος καί τά ὄργανά του, οἱ ἄλλοι δαίμονες. Ἡ πάλη μας εἶναι πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις.
Ἄς δοῦμε πρῶτα τήν ἑρμηνεία τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου[2], ὁ ὁποῖος βασίζεται στόν Ἅγιο Θεοφύλακτο Βουλγαρίας, ὁ ὁποῖος βασίζεται στόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο, ὁ ὁποῖος βασίζεται στόν Ἀπόστολο Παῦλο. Βλέπουμε, πῶς οἱ Ἅγιοί μας ὁ ἕνας ἀκολουθεῖ τόν ἄλλον. Καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος εἶναι ὁ πλέον αὐθεντικός ἑρμηνευτής, γιατί γνωρίζουμε ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Ἀπόστολος Παῦλος πήγαινε καί τοῦ ἑρμήνευε τά χωρία τῶν ἐπιστολῶν του. Εἶχε θεαθεῖ νά εἶναι πάνω ἀπό τό αὐτί του καί νά τοῦ ἐξηγεῖ. Ἐνῶ ἔζησε βεβαίως τέσσερις αἰῶνες πρίν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ὅμως εἶναι ζωντανός καί αὐθεντικός ἑρμηνευτής τῶν λόγων του. Ἔτσι οἱ Ἅγιοι εἶναι οἱ αὐθεντικοί ἑρμηνευτές τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Γι’ αὐτό, ὅταν θέλουμε νά βροῦμε τήν ἔννοια ἑνός χωρίου, θά πρέπει νά καταφεύγουμε στούς Ἁγίους Πατέρες καί νά μή λέμε δικά μας λόγια πού πηγάζουν ἀπό τήν ἀνθρώπινη σκέψη καί τόν στοχασμό.
«Οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα»[3]. Στόν προηγούμενο στίχο -γιά νά κάνουμε ἔτσι καί μιά σύνδεση μέ τά προηγούμενα- μᾶς λέγει ὁ Ἅγιος Παῦλος νά ἐνδυθοῦμε τήν πανοπλία τοῦ Θεοῦ «πρός τό δύνασθαι ὑμᾶς στῆναι πρός τάς μεθοδείας τοῦ διαβόλου»[4] καί εἴχαμε ἀναφερθεῖ στό ποιές εἶναι οἱ μεθοδεῖες τοῦ διαβόλου. Ἡ κατεξοχήν καί κύρια μεθοδεία τοῦ διαβόλου εἶναι νά κρύβει τό κακό κάτω ἀπό ἕνα φαινομενικό καλό καί νά νομίζει ὁ ἄνθρωπος ὅτι κάνει τό καλό ἐνῶ κάνει τό κακό. Αὐτή εἶναι ἡ κύρια μεθοδεία καί ἀπάτη τοῦ διαβόλου. Μ’ αὐτή τήν ἀπάτη ξεγέλασε καί τόν Ἀδάμ καί τήν Εὔα. Τούς εἶπε, γιά τό καλό σας, νά φᾶτε ἀπό αὐτόν τόν καρπό, θά γίνετε θεοί.. καί ἀφῆστε τόν Θεό πού σᾶς λέει νά μή φᾶτε.. ὁ Θεός εἶναι κακός, εἶναι πονηρός, δέν θέλει νά τοῦ πάρετε τή θέση, γι’ αὐτό σᾶς εἶπε ἔτσι.. Κάτω ἀπό ἕνα φαινομενικό καλό, τούς ἔβαλε νά ἁμαρτήσουν, νά παρακούσουν τόν Θεό. Καί σήμερα πάρα πολλοί ἄνθρωποι παρασύρονται ἀπ’ αὐτό. Ἀφῆστε τί λέει ἡ Ἐκκλησία, τί λένε οἱ παπάδες.. ὁ Χριστός δέν τά λέει αὐτά τά πράγματα, ὁ Χριστός ἄλλα λέει.. δέν εἶναι αὐτά πού λένε οἱ Πατέρες καί οἱ παπάδες.. ζῆστε καί χαρεῖτε τή ζωή σας, καί ἐντάξει, θά πηγαίνετε καί λίγο στήν ἐκκλησία.. καλό πράγμα εἶναι κι αὐτό. Καί ἔτσι βάζει τούς ἀνθρώπους νά ζοῦνε κοσμικά, ἀντιχριστιανικά καί νά μή χαίρονται καθόλου τήν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι χαρά, ἀλλά νά προσπαθοῦν νά ζήσουν μιά κοσμική χαρά, πού δέν εἶναι τίποτα ἄλλο παρά μία θλίψη καί μία κατάθλιψη.
Νά ντυθοῦμε, λοιπόν, λέει στόν προηγούμενο στίχο, τήν πανοπλία τοῦ Θεοῦ, τά πνευματικά ὅπλα, γιά νά μπορέσουμε νά σταθοῦμε καί νά δοῦμε καί νά ξεπεράσουμε τίς παγίδες, τίς μεθοδεῖες τοῦ διαβόλου. Καί συνεχίζει στόν στίχο πού θά δοῦμε σήμερα, γιατί δέν εἶναι ἡ πάλη μας πρός αἷμα καί σάρκα, δέν εἶναι πρός ἀνθρώπους πού ἔχουνε αἷμα καί σάρκα, ἀλλά πρός τά πνεύματα τά πονηρά.
«Οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα»[5]. Αὐτόν τόν λόγο λέει ὁ Παῦλος ἐδῶ ὄχι γιά νά μᾶς φοβίσει ὅτι ἔχουμε νά παλέψουμε μέ πνεύματα, ἀλλά γιά νά μᾶς κάνει πιό προσεκτικούς. Μᾶς λένε οἱ Ἅγιοι, ὅτι ἄν μπορούσαμε νά δοῦμε, ἄν εἴχαμε ἀνοιχτά τά πνευματικά μάτια, θά βλέπαμε τί γίνεται γύρω μας. Ὁ πνευματικός κόσμος, οἱ Ἄγγελοι καί οἱ δαίμονες, εἶναι σέ μία συνεχή ἀντιπαράθεση καί μάχη γιά τίς ψυχές μας. Τά πνεύματα τοῦ κακοῦ, οἱ δαίμονες, ἔκαναν κατ’ ἀρχάς πόλεμο στόν οὐρανό καί νικήθηκαν ἀπό τούς Ἀγγέλους. Μετά ἔπεσαν στή γῆ καί τώρα προσπαθοῦν νά πληγώσουν τόν Θεό πολεμώντας τά πλάσματά Του, ἐμᾶς τούς ἀνθρώπους. Ἀφοῦ νικήθηκαν στόν οὐρανό, πολεμοῦν ἐδῶ στή γῆ τώρα γιά νά κυριεύσουν ἐμᾶς. Πρέπει νά τό γνωρίζουμε αὐτό, ὄχι γιά νά τρομάξουμε, ἀλλά γιά νά εἴμαστε προσεκτικοί, νά εἴμαστε σέ πνευματική ἐγρήγορση.
Διότι, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, ὅποιος ἀρχιστράτηγος διηγεῖται στούς ὑποκειμένους του στρατιῶτες τή δύναμη καί τήν τέχνη τοῦ ἐχθροῦ, μέ τόν ὁποῖο ἔχουν νά πολεμήσουν, τούς κάνει πιό ἀσφαλεῖς καί πιό ἀνδρείους. Ἕνα βασικό μέλημα τῶν στρατηγῶν στόν πόλεμο εἶναι νά μάθουν, ὅσο μποροῦν περισσότερα, γιά τόν ἐχθρό. Γιά νά μπορέσουν νά τόν νικήσουν, προσπαθοῦν νά συγκεντρώσουν ὅσο γίνεται περισσότερες πληροφορίες. Ἔτσι κι ἐμεῖς ὀφείλουμε νά γνωρίζουμε τόν ἐχθρό μας καί τόν τρόπο πού δρᾶ καί τίς μεθοδεῖες του καί ποιά εἶναι τά ἀδύνατα σημεῖα του καί πῶς μποροῦμε φυσικά νά τόν ἐξουδετερώσουμε.
Ὀφείλουμε λοιπόν νά γνωρίζουμε γιά τόν διάβολο καί ὄχι νά κλείνουμε τά μάτια μας, ὅπως κάνουν οἱ Εὐρωπαῖοι, πού λένε ὅτι δέν ὑπάρχει διάβολος, ἤ οἱ ἄπιστοι, οἱ ἄθεοι, οἱ ψυχίατροι, οἱ ψυχολόγοι, ὅλοι οἱ ἐπιστήμονες πού δέν θέλουνε νά ἀκούσουνε ὅτι ὑπάρχει διάβολος. Καί αὐτή εἶναι ἡ πιό μεγάλη ἐπιτυχία τοῦ ἐχθροῦ, νά σέ κάνει νά νομίζεις ὅτι δέν ὑπάρχει ἐχθρός. Αὐτή εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἐπιτυχία. Καί σήμερα γίνονται πάρα πολλοί πόλεμοι χωρίς νά πέφτει οὔτε μία ντουφεκιά. Ὑπάρχει ὁ λεγόμενος οἰκονομικός πόλεμος. Ὑπάρχουν οἱ πόλεμοι οἱ ὑπόγειοι, μέ ἄλλους τρόπους.. μέ μετεωρολογικά ὅπλα, πού ἐμεῖς δέν παίρνουμε εἴδηση. Μπορεῖ νά σοῦ προκαλέσει ἕναν σεισμό καί νά σέ καταστρέψει σάν χώρα καί ἐσύ νά λές ὅτι δέν ἔχω κανέναν ἐχθρό. Κι ὅμως ἔχεις! Ἔτσι καί ὁ διάβολος δρᾶ πολύ ἀποτελεσματικά, ὅταν μᾶς πείσει ὅτι δέν ὑπάρχει, ὅτι δέν ἔχουμε ἐχθρό.
Ὑπάρχει λοιπόν ὁ ἐχθρός καί πρέπει νά τό γνωρίζουμε. Κι αὐτό δέν μᾶς τρομάζει, δέν πρέπει νά μᾶς τρομάζει, ἀλλά νά μᾶς κάνει ἀνδρειότερους. Δέν ἔχουμε, λέει, ὤ χριστιανοί ἀδελφοί καί συστρατιῶτες μου, δέν ἔχουμε νά πολεμήσουμε μέ ἀνθρώπους ὁμοιοπαθεῖς ὡσάν κι ἐμᾶς οὔτε ἰσοδύναμους μέ μᾶς, ἀλλά ἔχουμε νά παλέψουμε μέ πνεύματα, ἐνῶ, ἐμεῖς ἔχουμε καί σῶμα. Ὁπότε, ἐπειδή οἱ δαίμονες δέν ἔχουν καί σῶμα, εἶναι σέ μία πλεονεκτικότερη θέση μέ μᾶς. Ἔχουμε νά πολεμήσουμε μέ νοητούς καί ἀόρατους ἄρχοντες καί ἐξουσιαστές, δηλαδή τούς δαίμονες.
Καθώς ὁ Θεός ἔχει στόν οὐρανό διάφορα τάγματα ἁγίων Ἀγγέλων, καί Ἀρχές καί Ἐξουσίες, ἔτσι καί ὁ τύραννος καί ἀποστάτης τοῦ Θεοῦ διάβολος ἔκαμε στή γῆ διάφορα τέτοια τάγματα γιά νά νομίζεται, νά θεωρεῖται τρόπο τινά κι αὐτός, ὡσάν θεός. Αὐτό πού δέν πέτυχε στόν οὐρανό, προσπαθεῖ νά τό πετύχει ἐδῶ στή γῆ, νά θεωρεῖται θεός καί νά προσκυνεῖται ἀπό τούς ἄλλους δαίμονες καί ἀπό τούς ἀνθρώπους. Γι’ αὐτό ὑπάρχει, βλέπετε καί στίς ἀνατολικές θρησκεῖες, πού εἶναι δαιμονικές, ἡ λεγόμενη δυαρχία, δύο ἀρχές, τό καλό καί τό κακό, τό Γίν καί τό Γιάνγκ, ὅπως τό λένε ἐκεῖ οἱ Ἀνατολικοί, οἱ Ἀσιάτες. Ἐνῶ δέν ὑπάρχουνε δύο ἀρχές. Μία ἀρχή ὑπάρχει, ὁ Θεός. Ὁ διάβολος δέν εἶναι ἀρχή οὔτε θεός εἶναι, ἀλλά θέλει νά τό παίζει θεός. Γι’ αὐτό ἔχει κάνει πολλούς ἀνθρώπους, ἑκατομμύρια ἀνθρώπους, νά πιστέψουν σ’ αὐτό τό παραμύθι, ὅτι εἶναι κι αὐτός θεός. Καί κάποιοι, ἀκόμα πιό ταλαίπωροι, πιστεύουν ὅτι εἶναι ὁ ἀδικημένος θεός. Εἶναι ὁ «καλός» θεός πού ἀδικήθηκε ἀπό τόν «κακό» Θεό, πού εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Γιαχβέ, ὁ Τριαδικός Θεός. Βλέπετε, πῶς ἀντιστρέφει ὁ διάβολος τά πράγματα.
Σημείωσε, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, σέ μία ὑποσημείωσή του, ὅτι ὁ μέν Θεῖος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός καί ὁ ἱερός Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, πρῶτον εἶπαν τόν ἑωσφόρο τῆς ἐσχάτης, δηλαδή τῆς ἐνάτης τάξεως τῶν Ἀγγέλων καί ἀπό αὐτή μόνην ἔπεσον ὅσοι Ἄγγελοι ἔπεσον. Μᾶς λέει τώρα τίς θέσεις τῶν Πατέρων.
- Ὁ ἑωσφόρος τί θέση εἶχε πρίν πέσει;
Σύμφωνα μέ τόν ἱερό Δαμασκηνό καί τόν ἱερό Μάξιμο ἦταν ὁ ἀρχηγός τῆς ἐνάτης τάξεως τῶν Ἀγγέλων καί ὅλοι οἱ Ἄγγελοι πού ἔπεσαν, ἔπεσαν ἀπ’ αὐτό τό τάγμα τό ἔνατο καί ἔγιναν δαίμονες. Ὁ Τερτυλλιανός, τόν ἑωσφόρο τόν ὀνόμασε ἐξέχοντα ἁπάντων τῶν Ἀγγέλων καί σοφότατο. Ὅτι ἦταν ὁ πρῶτος καί ὁ πιό ὑψηλός στό ἀξίωμα Ἄγγελος, ὁ ἀρχηγός τῶν Ἀγγέλων καί σοφότατος. Καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος λέει, ὅτι ὁ ἑωσφόρος ἤτανε ὁ πρῶτος τῶν Ἀγγέλων καί ἐξετραχηλίσθη ἀπό τόν ἀγγελικό κολοφῶνα, ἔχασε τή θέση του δηλαδή λόγω τῆς ὑπερηφάνειάς του, καί μ’ αὐτό συμφωνεῖ καί ὁ ἱερός Αὐγουστίνος καί ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Διάλογος. Ποῦ μπορεῖ νά πέσει κανείς! Νά εἶναι ὁ πρῶτος τῶν Ἀγγέλων, σοφότατος, καί νά πέσει καί νά γίνει ὁ ἀρχηγός τοῦ κακοῦ, ὁ ἐφευρέτης καί ἀρχηγός τοῦ κακοῦ.. Ὁ δέ Ἱερώνυμος, ὁ Ἅγιος Ἱερώνυμος, ὑπέλαβε ἀνώτατον ἁπάντων τόν ἑωσφόρον. Θεώρησε καί πίστευε ὅτι ἤτανε ἀνώτερος ἀπό ὅλους τούς Ἀγγέλους. Καί οἱ ἐκπεσόντες Ἄγγελοι ἐξέπεσαν ὄχι ἀπό ἕνα τάγμα, ἀλλά ἀπό πολλά, καί βεβαιώνει τόν λόγο του ἀπό τό ἀνωτέρω ρητό τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ὅτι δέν ἔπεσαν δηλαδή οἱ Ἄγγελοι ἀπό ἕνα μόνο τάγμα, ἔπεσαν ἀπό πολλά. Καί τό βεβαιώνει ὁ Ἅγιος Ἱερώνυμος ἀπό αὐτό τό χωρίο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου πού λέει, «δέν εἶναι ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα, ἀλλά πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας»[6] καί δείχνει ὁ Παῦλος μέ τά λόγια αὐτά ὅτι οἱ δαίμονες ἔπεσαν ἀπό τά τάγματα τῶν ἀρχῶν καί τῶν ἐξουσιῶν. Ὑπάρχουν ἐννέα τάγματα. Ὑπάρχουν καί δύο τάγματα Ἀρχές καί Ἐξουσίες. Κυριότητες, Δυνάμεις, Χερουβίμ, Σεραφίμ κ.λ.π. εἶναι τά ὀνόματα τῶν Ἀγγελικῶν Ταγμάτων.
Ὁ ἑωσφόρος ἐξέπεσε ἀπό τό τάγμα τῶν Σεραφίμ. Δέν ὀνομάζεται ὅμως Σεραφίμ οὔτε Θρόνοι οὔτε Κυριότητες, γιατί ὅλα αὐτά δηλώνουν ὑπεροχή, ἡ ὁποία δέν ἁρμόζει στούς δαίμονες. Ἀφοῦ ἔπεσαν, ἔχασαν καί τό ὄνομά τους, οὔτε Σεραφίμ τά λέμε πλέον τώρα οὔτε Θρόνους οὔτε Κυριότητες.
Καί ὁ Θεοδώρητος ἐπίσης ὁ ἑρμηνευτής λέει, «ἐκ τῶν ἁγίων ταγμάτων ἦσαν οἱ πονηροί δαίμονες, ἀλλά καί διά πονηρίαν τῆς τάξεως ἐκείνης ἐξέπεσον καί ἔχουσι καί νῦν τάς προσηγορίας εἰς ἔλεγχον τῆς βδελυρίας». Καί τώρα κρατᾶνε τήν προσηγορία ὅτι εἶναι πνεύματα. Καί αὐτό πού λέει ἐδῶ ὁ Ἀπόστολος, πώς ἔχουμε νά παλέψουμε πρός τίς ἀρχές, τίς ἐξουσίες κ.λ.π. ὄχι πλέον ὅτι εἶναι ὅπως ἦταν, ἀλλά χρησιμοποιεῖ αὐτά τά ὀνόματα γιά νά τούς ἐλέγξει, πρός ἔλεγχο τῆς βδελυρίας τους, τῆς κακίας τους.
Δέν εἶναι λοιπόν ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα, ἀλλά πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας. Γιά νά δοῦμε κι αὐτό τό «κοσμοκράτορας». Οἱ δαίμονες ὀνομάζονται ἐδῶ κοσμοκράτορες ἀπό τόν Ἀπόστολο, ὄχι γιατί κρατοῦν καί ἐξουσιάζουν τόν κόσμο, δηλαδή τά κτίσματα τοῦ Θεοῦ.. Ἄπαγε! Μή γένοιτο. Ἄν εἶναι δυνατόν! Ἀλλά κόσμο συνήθως ὀνομάζει, συνηθίζει νά ὀνομάζει, ἡ Ἁγία Γραφή, τίς πονηρές καί κακές πράξεις καί ἐκείνους τούς ἀνθρώπους πού ἐργάζονται αὐτές τίς πράξεις. Ὅταν λέμε κόσμος ἐννοοῦμε τίς κακές πράξεις καί τούς ἀνθρώπους πού κάνους τίς κακές πράξεις. Καί οἱ κακές πράξεις πηγάζουν ἀπό τήν ὑποταγή στά πάθη. Κόσμος, σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Θεολόγο, εἶναι τά τρία αὐτά βασικά πάθη, ἡ φιληδονία, ἡ φιλαργυρία καί ἡ φιλοδοξία. Καί οἱ ἄνθρωποι πού εἶναι ὑποταγμένοι σ’ αὐτά τά πάθη καί δέν μετανοοῦν, αὐτοί εἶναι κόσμος. Γι’ αὐτό λέει πάλι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης, «ὁ κόσμος ἐν τῶ πονηρῶ κεῖται»[7]. Εἶναι ἑδρασμένος καί θεμελιωμένος στόν πονηρό, στόν διάβολο, ὁ ὁποῖος ἐμφυσᾶ, ὑποβάλλει στούς ἀνθρώπους τά πάθη. Ὅταν λοιπόν λέει ὁ Ἀπόστολος, ὅτι οἱ δαίμονες εἶναι κοσμοκράτορες, ἐννοεῖ ὅτι ἐξουσιάζουν τούς ἀνθρώπους τοῦ κόσμου, οἱ ὁποῖοι ἑκούσια, μέ τή θέλησή τους, ὑποτάσσονται στούς δαίμονες. Γιατί ὁ ἄνθρωπος πού ἐξασκεῖ τά πάθη του καί δέν μετανοεῖ, δουλεύει στά πάθη του καί δέν μετανοεῖ, αὐτός μέ τή θέλησή του προσκυνάει τούς δαίμονες καί ὁ δαίμονας φυσικά τόν ἐξουσιάζει. Ἄρα κρατεῖ, εἶναι κοσμοκράτορας. Κυριαρχεῖ ἐπάνω σ’ αὐτούς τούς ἀνθρώπους.
Γι’ αὐτό εἶπε ὁ Κύριος στούς Ἀποστόλους, «ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ ἐστέ»[8]. Δέν εἶστε ἐκ τοῦ κόσμου. Ἐγώ σᾶς διάλεξα ἐκ τοῦ κόσμου, σᾶς ξεχώρισα καί εἶστε γεννημένοι ἀπό Ἐμένα. Ἔτσι καί ἐμεῖς οἱ χριστιανοί αὐτή τή συνείδηση πρέπει νά ἔχουμε, ὅτι δέν εἴμαστε ἀπό τόν κόσμο καί δέν πρέπει νά ἔχουμε καμία σχέση μέ τόν κόσμο. Δυστυχῶς στίς μέρες μας ὑπάρχει αὐτή ἡ τάση ἀπό πολλούς χριστιανούς νά τά βροῦν μέ τόν κόσμο, νά συμβιβαστοῦν μέ τόν κόσμο καί νά ζοῦνε καί λίγο κοσμικά καί νομίζουν ὅτι μποροῦν νά ζήσουν καί χριστιανικά. Εἶναι ἀδύνατον αὐτό. Κάποιοι νομίζουν ὅτι ἄν κάνουμε λίγα χριστιανικά πράγματα, γιατί δέν εἴμαστε μοναχοί.. ἔτσι τό λένε.. ἔ, θά σωθοῦμε! Δέν θά σωθοῦμε. Δέν σώζει ὁ λίγος χριστιανισμός, νά κάνουμε καί κάποια χριστιανικά πράγματα. Σωζόμαστε ὅταν εἴμαστε 100% τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι κατά ἕνα ποσοστό. Αὐτοί πού εἶναι κατά ἕνα ποσοστό, εἶναι βδελυκτοί γιά τόν Θεό, εἶναι οἱ λεγόμενοι «χλιαροί»[9], τούς ὁποίους ὁ Θεός τούς κάνει ἐμετό, ὅπως λέει στήν Ἀποκάλυψη.
«Ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ ἐστέ»[10], λέει ὁ Κύριος καί σέ μᾶς, ὅπως τό εἶπε καί στούς Ἀποστόλους. Γι’ αὐτό καί πάλι λέει ὁ Ἀπόστολος «ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καί ἀφορίσθητε»[11]. Ἀφορίζομαι θά πεῖ ξεχωρίζομαι. Βγεῖτε ἀπό αὐτούς. Ποιούς; Ἀπό τούς ἀνθρώπους τοῦ κόσμου καί ἀπό τούς ἐκκοσμικευμένους χριστιανούς. Δέν μπορεῖτε νά ἔχετε σχέση μ’ αὐτούς. Ξεχωριστεῖτε «καί ἀκαθάρτου μή ἅπτεσθε»[12]. Καί μήν ἀγγίζετε τίποτε τό ἀκάθαρτο. Ὅλα τά τοῦ κόσμου εἶναι ἀκάθαρτα. Ἐσεῖς δέν εἶστε ἀπό ἐκείνους πού πράττουν τά πονηρά ἔργα καί φρονοῦν τά πράγματα τοῦ κόσμου. Αὐτά λοιπόν τά πονηρά ἔργα καί τούς κοσμόφρονας ἀνθρώπους κρατοῦν καί κυριεύουν οἱ δαίμονες μέ τό νά ἐδουλώθηκαν ἐκεῖνοι θεληματικῶς σ’ αὐτούς. Ὁ διάβολος δέν μπορεῖ νά ἀσκήσει ἐξουσία σέ κανέναν παρά μόνο σ’ αὐτούς πού ἑκούσια πηγαίνουν καί τόν προσκυνοῦν. Νά πῶ ἕνα παράδειγμα, ἕνας πού πηγαίνει στόν μάγο, προσκυνᾶ τόν διάβολο καί φυσικά μετά ὁ διάβολος ἔχει ἐξουσία πάνω του. Γι’ αὐτό ἔχουμε πάρα πολλές περιπτώσεις δαιμονικῶν ἐνεργειῶν στούς ἀνθρώπους σήμερα, γιατί δυστυχῶς σάν νά μή συμβαίνει τίποτα, οἱ ἄνθρωποι πᾶνε στούς μάγους, προσκυνοῦν δηλαδή τόν διάβολο. Διότι ὁ μάγος εἶναι ἡ καθέδρα τοῦ σατανᾶ. Πῆγα λέει στόν παπά δέν ἔγινα καλά, πῆγε καί στούς γιατρούς δέν ἔγινε καλά, ἔ, τί ἔμεινε τώρα; Νά χτυπήσει καί τήν πόρτα τοῦ διαβόλου. Καί σάν νά μή συμβαίνει τίποτα πηγαίνει καί στόν μάγο. Καί μετά βέβαια βασανίζεται, γιατί ὁ διάβολος μόνο κακό κάνει. Εἴτε μιλᾶνε γιά λευκή εἴτε γιά μαύρη μαγεία, ὁ διάβολος εἶναι πάντα κακός. Πάντα εἶναι τό μαῦρο ἀφεντικό. Τούς κάνει τή ζωή τους μαύρη.
Ἑπομένως, ἐμεῖς ὑποδουλωνόμαστε ἑκούσια στούς δαίμονες καί μετά ὁ διάβολος τό παίζει κοσμοκράτορας, τό παίζει θεός καί ἀσκεῖ ἐξουσία ἐπάνω μας. Ἔχουμε λοιπόν νά παλέψουμε πρός τίς ἀρχές, πρός τίς ἐξουσίες, πρός τούς κοσμοκράτορες τοῦ σκότος τοῦ αἰῶνος τούτου.
- Ποιό εἶναι τό σκότος τώρα;
Τό σκότος εἶναι ἡ κακία καί ἡ ἁμαρτία, ἡ ὁποία ἐνεργεῖται μόνο σ’ αὐτόν τόν αἰῶνα καί φαίνεται. Μετά θά καταργηθεῖ. Δέν θά ὑπάρχει κακία στόν μέλλοντα αἰῶνα. Ἀφοῦ θά γίνει ἡ Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου καί μετά, δέν θά ὑπάρχει κακία οὔτε θά μπορεῖ πλέον νά ἐνεργεῖ ὁ διάβολος. Ὁ χρόνος τελειώνει, καί ἐπειδή εἴμαστε ὄντως στά ἔσχατα, ἔχει λυσσάξει ὁ διάβολος καί προσπαθεῖ νά ἁρπάξει ὅσο γίνεται περισσότερες ψυχές. Γι’ αὐτό βλέπουμε νά κυριαρχεῖ σήμερα παγκοσμίως τό δαιμονικό στοιχεῖο. Ἀλλά αὐτό θά ἔχει σίγουρα τό τέλος του, τόν ἐρχομό τοῦ Κυρίου.
Ὁ Μέγας Βασίλειος ἑρμηνεύει ἕνα ρητό τοῦ Προφήτου Ἡσαΐου, στό 13ο Κεφάλαιο, στόν 4ο στίχο, «Κύριος σαβαώθ ἐντέταλται ἔθνει ὁπλομάχῳ»[13]. Αὑτό εἶναι τό χωρίο τοῦ Προφήτου Ἡσαΐου. Ὁ Κύριος τῶν δυνάμεων, αὐτό θά πεῖ ὁ Κύριος σαβαώθ, ἐντέταλται, δίνει ἐντολή καί ἐξουσιάζει, ἔθνει ὁπλομάχῳ. Ποιό εἶναι τό ἔθνος, τό ἔθνει ὁπλομάχῳ; Εἶναι οἱ πονηροί δαίμονες. Καί τί λέει ὁ Μέγας Βασίλειος; «Ὅπλα ἔχουσιν οἱ πονηροί δαίμονες ἀπεναντίως διακείμενα τῇ κατασκευῇ τῶν ὅπλων τοῦ δικαίου». Ἀπέναντι στά ὅπλα πού ἔχει ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, ὁ δίκαιος, ὁ Ἅγιος, ἀντιπαρατάσσουν οἱ δαίμονες τά δικά τους ὅπλα. «Ὁ μέν δίκαιος θυρεόν ἔχει πίστεως». Ὁ δίκαιος ἔχει τήν ἀσπίδα τῆς πίστεως. «Τοῦ δέ πονηροῦ ὁ θυρεός θυρεός ἐστιν ἀπιστίας». Ἡ ἀσπίδα τοῦ πονηροῦ, τοῦ διαβόλου, εἶναι ἡ ἀσπίδα τῆς ἀπιστίας. Γι’ αὐτό βλέπετε, οἱ ἄνθρωποι πού εἶναι ὑποταγμένοι στόν πονηρό, ἀντιπαρατάσσουν αὐτή τήν ἀσπίδα. Ὅταν τούς λές κάτι, σοῦ λένε, καί ποῦ τό ξέρεις;.. δέν πιστεύω τίποτα.. δέν ἔχω δεῖ τίποτα. Ἔχουνε αὐτή τήν ἀσπίδα, βλέπετε; Ἐνῶ ἐμεῖς ἔχουμε τῆς πίστεως. Καί ὅσες δυσκολίες καί ὅσους πειρασμούς κι ἄν ἔχουμε, μέ τήν πίστη τούς ἀποκρούουμε.
Ὁ μέν δίκαιος ἔχει «μάχαιραν λόγου». Ἔχει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι σάν δίστομο μαχαίρι καί κατακόπτει τούς ἐχθρούς. Ὁ ἁμαρτωλός, ὁ κακός, ὁ ἀμετανόητος, «μάχαιραν ἀλογίας». Παραλογίζεται καί λέει ἄλαλα καί μπάλαλα... Ὅλες αὐτές οἱ φιλοσοφίες, τά φληναφήματα πού κυριαρχοῦν στίς μέρες μας εἶναι μία ἀλογία, ἕνας παραλογισμός. Καί ἀκοῦς τά πιό τρελά πράγματα, τά ὁποῖα ἐμφανίζονται ὡς μεγάλες σοφίες. «Ὁ δίκαιος ἔχει θώρακα δικαιοσύνης καί ἔχει ἀσφαλιστεῖ ἀπ’ αὐτόν». Ὁ δαίμονας ἔχει «θώρακα ἀδικίας». Δικαιοσύνη στήν Ἁγία Γραφή σημαίνει ἀρετή, ἡ σύνολη ἀρετή. Ὁ δίκαιος λοιπόν φοράει τήν ἀρετή σάν θώρακα, τήν ἀγάπη, τήν ταπείνωση, τήν πίστη, τήν ἐλπίδα, ὅλες τίς ἀρετές, οἱ ὁποῖες τόν προφυλάσσουν ἀπό τά βέλη τοῦ πονηροῦ. Ὁ ἄδικος, ὁ ἁμαρτωλός, ὁ δαίμονας, ἔχει ὡς θώρακα ὅλες τίς ἁμαρτίες, τήν ἀδικία. Τοῦ δικαίου «τήν κεφαλήν περισφίγγει περικεφαλαία σωτηρίας, ἐκείνῳ περίκειται περικεφαλαία ἀπωλείας». Ὁ δίκαιος ἔχει τήν ἐλπίδα στόν Θεό, ἡ ὁποία εἶναι σάν περικεφαλαία καί τόν σώζει, ἐνῶ ὁ δαίμονας, ὁ διάβολος, ἔχει τήν περικεφαλαία τῆς ἀπωλείας. Δέν ἔχει ἐλπίδα στόν Θεό. Ὅλα τελειώνουν ἐδῶ. Ὁ θάνατος γιά τόν ἄπιστο εἶναι μία ἐξαφάνιση.
«Ὁ δίκαιος τούς πόδας ἔχει πρός τό Εὐαγγέλιον τῆς εἰρήνης». Τρέχει γιά νά ἀκούσει ἀλλά καί γιά νά διαδώσει τό Εὐαγγέλιο πού φέρνει τήν εἰρήνη. Ὁ ἄδικος, ὁ πονηρός, τρέχει «πρός τήν ἀπαγγελίαν τῶν κακῶν». Καί οἱ ἄνθρωποι τοῦ πονηροῦ, βλέπετε, πῶς εἶναι εὔκολοι στήν κατάκριση, στήν καταλαλιά, στό κουτσομπολιό, στή διάδοση τοῦ κακοῦ.
- Βλέπεις ἀγαπητέ μου ἀδελφέ μέ ποιά ἅρματα εἶναι οἱ ἐχθροί μας ἁρματωμένοι;
Ἀγρύπνει λοιπόν καί πρόσεχε ἀντιπολεμώντας αὐτούς καί μή φοβηθεῖς, διότι, ἄν καί οἱ δαίμονες, καθό ἀσώματοι, εἶναι δυνατότεροι ἀπό μᾶς πού ἔχουμε σῶμα, εἶναι σέ μιά πλεονεκτικότερη θέση, ὅμως ὁ Δεσπότης μας Χριστός πού συμπολεμεῖ μέ μᾶς, εἶναι δυνατότερος ἀπ’ ὅλους, καί οἱ Ἄγγελοι πού συνεργάζονται μαζί μας καί μᾶς βοηθοῦν, εἶναι περισσότεροι ἀπ’ τούς δαίμονες. Ὅπως εἶπε καί ὁ Προφήτης Ἑλισαῖος πρός τό παιδάριό του, σ’ ἐκεῖνο τό περιστατικό στήν Δη Βασιλειῶν, «μή φοβοῦ, ὅτι πλείους οἱ μεθ᾿ ἡμῶν ὑπέρ τούς μετ᾿ αὐτῶν»[14]. Εἶναι πολύ περισσότεροι αὐτοί πού εἶναι μεταξύ μας, οἱ Ἄγγελοι, ἀπό αὐτούς πού εἶναι μέ αὐτούς, τούς δαίμονες δηλαδή.
Ἑπομένως, κι ἐμεῖς ἀκούγοντας ὅλα αὐτά δέν πρέπει νά τρομάζουμε, ἀλλά νά ἔχουμε βέβαιη τήν πίστη μας στόν Θεό, ὁ Ὁποῖος πολεμάει μαζί μας. Καί μπορεῖ ἐμεῖς νά ἔχουμε καί σῶμα καί σάρκα καί πολλούς πειρασμούς, λόγω ἀκριβῶς τοῦ ὅτι ἔχουμε φθαρτό σῶμα, ὅμως ἔχουμε σύμμαχο τόν Παντοδύναμο Κύριο καί τά ἀναρίθμητα πλήθη τῶν Ἀγγέλων καί δέν πρέπει ἔτσι καθόλου νά δειλιάζουμε καί νά φοβόμαστε.
Εἶναι ἡ πάλη μας λοιπόν πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου. Τό σκοτάδι εἶναι σ’ αὐτόν τόν αἰῶνα. Δέν θά ὑπάρχει σκοτάδι μετά. Λοιπόν, πρέπει νά κάνουμε λίγη ὑπομονή μέχρι νά τελειώσει ὁ παρών αἰών, ὁ αἰών τοῦτος, γιά νά φύγει καί τό σκοτάδι καί νά ἀπολαύσουμε, ὅπως λέει καί ὁ ποιητής, τήν «ἀβράδιαστη μέρα» τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.
Ἡ πάλη μας εἶναι λοιπόν πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας, λέει στή συνέχεια. Πνευματικά τῆς πονηρίας ὀνομάζει ὁ Παῦλος ἐδῶ αὐτούς τούς ἰδίους δαίμονες. Ἐπειδή καί οἱ Ἄγγελοι εἶναι πνεύματα, γιά νά τούς ξεχωρίσει, λέει τῆς πονηρίας, τά πνευματικά τῆς πονηρίας. Δέν πρόκειται γιά τά πνευματικά τῆς ἀγαθότητας, πού εἶναι οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι, ἀλλά πρόκειται γιά τούς πονηρούς ἀγγέλους, τά πνεύματα τῆς πονηρίας. Καί φανερώνει ἔτσι ὁ Ἀπόστολος ἐδῶ, ὅτι οἱ Ἄγγελοι εἶναι πνεύματα ἀγαθά καί φωτεινά καί ἅγια καί δοξάζουν συνεχῶς τόν Θεό καί μᾶς ὑπηρετοῦν καί συμβάλλουν ἀποφασιστικότατα στή σωτηρία μας καί συλλειτουργοῦν μέ τούς ἱερεῖς στή Θεία Λειτουργία καί μᾶς διακονοῦν, «πνεύματα εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα»[15]. Οἱ δέ δαίμονες εἶναι ἐκ τοῦ ἐναντίου πνεύματα πονηρά, σκοτεινά καί ἀκάθαρτα. Ἀφοῦ δέ εἶπε ὁ Ἅγιος Παῦλος, ὅτι ἡμεῖς οἱ χριστιανοί δέν ἔχουμε πόλεμο μέ αἷμα καί σάρκα, δηλαδή μέ σωματικούς καί ὁρατούς ἐχθρούς, κάνει τή διαφορά πού ἔχουν οἱ ἐχθροί μας ἀπό τούς σωματικούς ἐχθρούς καί λέγει, ὅτι οἱ ἐχθροί, μέ τούς ὁποίους ἐμεῖς οἱ χριστιανοί πολεμοῦμε, εἶναι πνευματικοί, τά πνευματικά τῆς πονηρίας. Δηλαδή εἶναι κοῦφοι καί ἐλαφροί. Πώς εἶναι τό πνεῦμα. Εἶναι κοῦφο, εἶναι ἐλαφρό καί ἀόρατο - πρέπει νά τά γνωρίζουμε αὐτά. Γι’ αὐτό πρέπει καί τά ὅπλα μας νά εἶναι ἀνάλογα. Δέν ἔχεις νά κάνεις μέ ἕναν ἄνθρωπο, νά πάρεις ἕνα ὅπλο νά τόν ἀντιμετωπίσεις, ἀπ’ αὐτά τά συνηθισμένα ὅπλα πού ἔχουμε στόν πόλεμο, θά πρέπει νά ὁπλιστεῖς μέ πνευματικά ὅπλα, γιά νά νικήσεις τά πνεύματα τῆς πονηρίας.
Οἱ ἐχθροί μας εἶναι κοῦφοι καί ἐλαφροί καί ἀόρατοι. Προσέξτε, δέν εἶναι πανταχοῦ παρόντες οἱ δαίμονες. Ὄχι. Εἶναι πάντοτε κάπου, σέ κάποιο σημεῖο. Πανταχοῦ παρών εἶναι μόνο ὁ Θεός. Οὔτε οἱ Ἄγγελοι εἶναι πανταχοῦ παρόντες οὔτε οἱ Ἅγιοι. Εἶναι σέ κάποιο σημεῖο καί εἶναι κοῦφοι καί ἀόρατοι. Γι’ αὐτό λέει ὁ Προφήτης Ἱερεμίας, «Κοῦφοι ἐγένοντο οἱ διώκοντες ἡμᾶς ὑπέρ ἀετούς οὐρανοῦ»[16]. «Εἰ γάρ κοῦφοί εἰσιν οἱ διώκοντες», λέει καί ὁ σοφός Νεῖλος κατά τόν λέγοντα Ἱερεμία, «ἡμεῖς δέ βαρύνομεν ἑαυτούς κοσμικοῖς πράγμασι δῆλον ὅτι ἀργότερον κινούμενοι πρός δρόμον, εὐχερῶς παρά τόν ἐχθρόν καταληφθησόμεθα». Ἀφοῦ λοιπόν αὐτοί εἶναι κοῦφοι, εἶναι ἐλαφροί, ὁπότε φεύγουν πολύ γρήγορα, ἐμεῖς βαρύνουμε τόν ἑαυτό μας μέ κοσμικά πράγματα, βάζουμε βαρίδια στά πόδια μας, δενόμαστε μέ τό χῶμα, μέ τήν ὕλη, μέ τίς ἡδονές, μέ τή σάρκα, μέ τά χρήματα, μέ τά μπράβο τοῦ κόσμου. Εἶναι φανερό τότε ὅτι θά νικηθοῦμε ἀπό τούς κούφους ἐχθρούς μας, γιατί ἐμεῖς δέν θά μποροῦμε νά κινηθοῦμε, πνευματικά δηλαδή, καί νά ἀντιπαραταχθοῦμε σ’ αὐτούς. Γι’ αὐτό, δέν πρέπει νά βαρύνουμε τόν ἑαυτό μας μέ κοσμικά βάρη καί φροντίδες. Γι’ αὐτό οἱ Ἅγιοι ἀγάπησαν πάρα πολύ τή λιτότητα, τήν ἁπλότητα, τήν ἀκτημοσύνη. Ὅσο λιγότερα ἔχει κανείς, ὅσο λιγότερο δεμένος εἶναι μέ τόν κόσμο, μέ τά πράγματα τοῦ κόσμου -κανονικά καθόλου δέν πρέπει νά εἴμαστε δεμένοι, νά εἴμαστε τελείως ἐλεύθεροι, αὐτό εἶναι τό σωστό καί τό εὐκταῖο- τόσο πιό εὔκολα θά ἀντιπαραταχθεῖ στόν ἐχθρό.
- Πῶς μᾶς πληγώνει ὁ διάβολος;
Μᾶς πληγώνει μέσω τῶν πραγμάτων πολλές φορές. Δέν πῆρες τήν κληρονομιά πού ἤθελες ἀπό τόν πατέρα σου, ἀπό τήν μάνα σου καί στενοχωριέσαι καί χωρίζεσαι ἀπό τόν ἀδελφό σου, πού πῆρε κάτι, πού νόμιζες ὅτι ἔπρεπε νά τό πάρεις ἐσύ καί μισεῖσαι καί χωρίζεσαι καί ἀπό τόν Χριστό. Γιατί; Γιατί εἶσαι δεμένος μέ τά κοσμικά πράγματα. Κι ἔτσι δέν μπορεῖς νά ἀντιπαραταχθεῖς στό πνεῦμα τοῦ ἐγωισμοῦ, τῆς ὑπερηφάνειας, τῆς φιλοδοξίας, τῆς φιλαργυρίας καί γίνεσαι ὑποχείριό του καί χάνεις τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, γιατί δέν εἶσαι κοῦφος. Εἶσαι δεμένος μέ βαρίδια, τά ὁποῖα δέν σέ ἀφήνουν νά τρέξεις τόν πνευματικό δρόμο καί νά νικήσεις τούς κούφους δαίμονες.
Πολύ σημαντικό κι αὐτό τό χωρίο. Προσέξτε νά μή δένεστε μέ βάρη περιττά. Γι’ αὐτό λέει καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, καί γιά τό θέμα τοῦ γάμου, ἄν μπορεῖς, λέει, νά μείνεις ἔτσι ἁγνός καί παρθένος, νά μήν ἀκουμπήσεις γυναίκα, νά μήν ἔρθεις σέ σχέση σαρκική μέ ἄλλον ἄνθρωπο, ἀντιστοίχως ὁ ἄνδρας μέ γυναίκα, ἡ γυναίκα μέ ἄνδρα, εἶναι πολύ καλύτερο. Θέλω νά εἶστε, λέει, ὅλοι, ὅπως εἶμαι ἐγώ. Δηλαδή νά μείνετε ἄγαμοι. Ἀλλά δέν σᾶς βάζω θηλιά στόν λαιμό. Ἀφοῦ θέλετε νά κάνετε γάμο, κάντε. Ἀλλά νά γνωρίζετε, ὅτι θά ἔχετε θλίψη, θά ἔχετε βάρη καί θά ’ναι πιό δύσκολη ἡ σωτηρία σας. Γιατί ὅσο πιό πολλά βάρη ἔχεις, ὅσο πιό πολύ δεμένος εἶσαι μέ τόν κόσμο, τόσο πιό δύσκολα νικᾶς τόν ἐχθρό.
Καί πάλι συμβουλεύει, εἶχες γάμο. Χώρισες; Μή ξαναπαντρεύεσαι, μή ξαναδεσμεύεσαι. Ὅπως καί ὁ Κύριος τό εἶπε ξεκάθαρα, ὅτι δέν πρέπει νά ἐρχόμαστε σέ δεύτερο γάμο. Λέει ἄς ποῦμε ἐπί λέξει καί μή σᾶς σκανδαλίσει ὁ λόγος τοῦ Κυρίου «ὁ ἀπολελυμένην γαμήσας, μοιχᾶται»[17]. Αὐτός πού παντρεύεται μία, ἡ ὁποία εἶναι χωρισμένη, κάνει μοιχεία διαρκείας. Αὐτό ἀκριβῶς τί μᾶς λέει; Αὐτό πού λέει καί ὁ Ἀπόστολος: «λέλυσαι ἀπό γυναικός; Μή ζήτει γυναῖκα»[18]. Τόν χάλασες τόν γάμο σου; Μή ζητᾶς ἄλλη γυναίκα. «Δέδεσαι γυναικός; Μή ζήτει λύσιν»[19]. Εἶσαι δεμένος; Μή ζητᾶς διαζύγιο, κάνε ὑπομονή. Νά μή μπαίνουμε στό πνεῦμα τοῦ κόσμου, πού λέει νά φτιάξεις τή ζωή σου.. Καί ποιό εἶναι τό φτιάξιμο; Νά μπεῖς ὅλο καί βαθύτερα μέσα στά βάσανα, στά βαρίδια αὐτά τοῦ κόσμου, στό κοσμικό φρόνημα, πού εἶναι ἡ φιληδονία, ἡ φιλαργυρία καί ἡ φιλοδοξία.
Ἡ πάλη μας λοιπόν εἶναι πρός τά κοῦφα πονηρά πνεύματα τῆς πονηρίας καί θά πρέπει νά ἔχουμε πολλή προσοχή, γιατί οἱ ἐχθροί μας, ἐκτός πού εἶναι κοῦφοι, ἐλαφριοί καί ἀόρατοι, εἶναι καί παμπόνηροι καί γι’ αὐτό εἶναι καί δυσκολοπολέμητοι καί δυσκολονίκητοι. Καί μάλιστα ἔχουν συσσωρευμένη καί μιά τεράστια πεῖρα στόν πόλεμο ἐναντίον ἡμῶν. Πολεμοῦν τούς ἀνθρώπους χιλιάδες χρόνια καί ἔχουν ἀποκτήσει μεγάλη «σοφία» στόν πόλεμο αὐτόν ἐναντίον μας. Καί μάλιστα πολεμώντας τούς ἀσκητές. Ἀπέκτησαν πολλή πεῖρα οἱ δαίμονες καί ἔτσι ἔχουν φοβερά ὅπλα γιά νά μᾶς πλανοῦν.
Εἶναι χρεία λοιπόν νά ἔχουμε προσοχή μεγάλη καί προθυμία στόν πόλεμο τόν νοητό ἐναντίον τους. Ὁ πόλεμος εἶναι νοητός, εἶναι στό ἐπίπεδο τοῦ νοός. Δέν εἶναι πρός αἷμα καί σάρκα. Δέν εἶναι μέ τά χέρια καί τά πόδια, μέ μπουνιές –ξέρω ’γώ- καί σωματικά μέσα, ἀλλά μέ πνευματικά. Θά πρέπει ὁ ἄνθρωπος νά ἀσκεῖ τόν νοῦ του στήν προσευχή. Νά ἔχει καθαρό τόν νοῦ του, νά μπορεῖ νά πολεμάει στό νοερό ἐπίπεδο τά πνεύματα τῆς πονηρίας. Καί γιά νά γίνει αὐτό βεβαίως σωστά, θά πρέπει νά ἔχει πνευματικό ὁδηγό, νά ἐξομολογεῖται καί νά παίρνει ὁδηγίες πῶς θά νικήσει τόν νοητό ἐχθρό.
Εἶναι ἡ πάλη μας λοιπόν πρός τά πνευματικά τῆς πονηρίας καί συμπληρώνει «ἐν τοῖς ἐπουρανίοις». Σέ κάποια χειρόγραφα βρίσκεται «ἐν τοῖς ὑπουρανίοις», στά ὑπουράνια, στά κάτω ἀπό τόν οὐρανό. Ἀλλά καί αὐτή ἡ γραφή «ἐν τοῖς ὑπουρανίοις» κι αὐτή εἶναι σωστή.
Σέ κάποια ἀντίγραφα, λέει ὁ Ἅγιος Νικόδημος, γράφεται «ἐν τοῖς ὑπουρανίοις» καθότι οἱ δαίμονες ἔχουν τήν ἐξουσία ὄχι στόν οὐρανό, ἀλλό εἰς τήν ὑπ’ οὐρανό, σ’ αὐτό πού εἶναι στόν χῶρο τοῦ ἀέρα, πού εἶναι κάτω ἀπ΄ τόν οὐρανό. Ὅπως εἶπε καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γι’ αὐτούς, «τόν ἄρχοντα τῆς ἐξουσίας τοῦ ἀέρος»[20], πάλι στήν ἴδια ἐπιστολή πού συζητᾶμε, στό 2ο Κεφάλαιο, στόν 2ο στίχο. Ὁ ἄρχοντας τῆς ἐξουσίας τοῦ ἀέρος εἶναι ὁ διάβολος. Οἱ δαίμονες ἔκαναν πόλεμο μέ τούς Ἀγγέλους στόν οὐρανό καί ἔχασαν, νικήθηκαν καί ἔπεσαν στή γῆ. Καί τώρα κυκλοφοροῦν πάνω στή γῆ, στά ὑπό τήν γῆ, στά λεγόμενα καταχθόνια καί πάνω ἀπό τή γῆ, στόν ἀέρα. Γι’ αὐτό γνωρίζετε καί τή διδασκαλία πού ἔχει ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία περί τῶν τελωνίων. Τά τελώνια εἶναι τά πονηρά πνεύματα, τά ὁποῖα ἐμποδίζουν τίς ψυχές ν’ ἀνέβουν στόν οὐρανό. Εἶναι κάτω ἀπό τόν οὐρανό, στόν ἀέρα, καί ὅταν ἡ ψυχή βγαίνει ἀπό τό σῶμα, δροῦν σάν τούς τελῶνες καί ἐξετάζουν τήν ψυχή γιά τά διάφορα ἁμαρτήματα. Αὐτά δέν εἶναι παραμυθάκια οὔτε εὐσεβιστικές διδασκαλίες γιά νά μᾶς τρομάζουν, ἀλλά εἶναι ἐμπειρίες τῶν Ἁγίων. Οἱ Ἅγιοι τά εἶδαν αὐτά τά πράγματα καί μᾶς τά διηγήθηκαν. Παραχώρησε ὁ Θεός νά τά δοῦν, νά ἐπιστρέψουν στή ζωή καί νά μᾶς ποῦν ὅτι ὑπάρχουν αὐτά τά πονηρά πνεύματα, τά τελώνια, κάπου 23 εἴδη τελωνίων, ἀνάλογα μέ τά ἁμαρτήματα, τό τελώνιο τῆς πορνείας, τῆς μοιχείας, τοῦ φθόνου, τῆς ὑπερηφανείας, τοῦ φόνου, τῆς χρωματοπροσωπίας κ.λ.π.
Ὁ διάβολος λοιπόν δρᾶ ὑπό τόν οὐρανό. Γι’ αὐτό ὑπάρχει κι αὐτή ἡ γραφή «τά πονηρά τῆς πονηρίας τά ἐν τοῖς ὑπορουνίοις». Μ’ αὐτό τόν λόγο μᾶς ξυπνάει ὁ Ἀπόστολος τούς χριστιανούς, καί μᾶς λέει, ὤ χριστιανοί, μή λογιάσετε ὅτι γιά ἐπίγεια καί φθαρτά καί παραμικρά πράγματα μᾶς πολεμοῦν οἱ δαίμονες καί ἐμεῖς τούς ἀντιπολεμοῦμε. Ὄχι! Μᾶς πολεμοῦν γιά τά ἐπουράνια, γιά τά ἄφθαρτα, γιά τά ἀνεκλάλητα ἀγαθά τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί ὁ σκοπός τους εἶναι νά μήν κερδίσουμε αὐτά τά αἰώνια ἀγαθά, «τά ὁποῖα ὀφθαλμός οὐκ εἶδε καί οὖς οὐκ ἤκουσε καί ἐπί καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη»[21], δηλαδή εἶναι ἀπερίγραπτά στό κάλλος, στήν ὀμορφιά καί στό μέγεθος τῆς μακαριότητος πού χαρίζουν στούς ἀνθρώπους.
Τό γάρ ἐπί τοῖς ἐπουρανίοις εἶναι ἀντί τοῦ ὑπέρ καί ἀντί τοῦ διά. Μᾶς πολεμοῦν λοιπόν οἱ δαίμονες ἐξαιτίας τῶν ἐπουρανίων, γιά νά μήν τά ἀπολαύσουμε, νά μήν τά κατακτήσουμε, νά μή μᾶς δοθοῦν ἀπό τόν Θεό, νά μήν τά κερδίσουμε, νά τά στερηθοῦμε. Γι’ αὐτό θά πρέπει νά εἴμαστε ἔξυπνοι, πρόθυμοι καί προσεκτικοί.
Στόν Ἰώβ ἐπίσης ἔχει γραφτεῖ τό ἑξῆς: «περιελθών τήν γῆν καί ἐμπεριπατήσας τήν ὑπ᾿ οὐρανόν πάρειμι»[22]. Μιλάει ὁ διάβολος. Εἶναι στό πρῶτο κεφάλαιο τοῦ Ἰώβ. Μιλάει ὁ διάβολος στόν Θεό καί λέει «περιελθών τήν γῆν», ἔφερα γύρα τή γῆ, «καί ἐμπεριπατήσας τήν ὑπ᾿ οὐρανόν», καί ἀφοῦ περπάτησα καί κάτω ἀπό τόν οὐρανό, εἶμαι ἐδῶ μπροστά Σου. Ἐπειδή ὁ οὐρανός εἶναι ἄβατος γιά τόν πονηρό δαίμονα, κάτω ἀπό τόν οὐρανό περπατάει ὁ δαίμονας.
Γι’ αὐτό καί εἶναι χαρακτηριστικό, στά διάφορα ὁράματα, τίς λεγόμενες μεταθανάτιες ἤ ἐπιθανάτιες ἐμπειρίες, στά ἀγγλικά τό λένε near-death experiences, ἐμπειρίες πολύ κοντά στόν θάνατο, λίγο πρίν ἤ λίγο μετά τόν θάνατο, ὅταν οἱ ἐμπειρίες αὐτές εἶναι ἀπό τόν Θεό, ἀληθινές ἐμπειρίες, βλέπουνε οἱ ἄνθρωποι τόν Ἄγγελο πού τούς πηγαίνει κατακόρυφα πάνω στόν οὐρανό. Ἐνῶ ὅταν εἶναι δαιμονικές ἐμπειρίες, βλέπουν κάτι σάν ἄγγελο, ἀλλά δέν εἶναι Ἄγγελος, εἶναι διάβολος, ὁ ὁποῖος δέν τούς πάει ἐπάνω, ἀλλά τούς πάει ἔτσι στόν ἀέρα, πέρα δῶθε.. καί βλέπουν κάποιο φῶς, πού κι αὐτό εἶναι δαιμονικό φῶς. Γιατί δέν ἔχει ἐξουσία ὁ διάβολος νά πάει ἐπάνω στόν οὐρανό. Κινεῖται ἐδῶ στή γῆ καί λίγο πάνω ἀπ’ τή γῆ. Ἀλλά εἶναι μεγάλος μαέστρος καί ἐξαπατᾶ τούς ἀνθρώπους καί ἔχουμε ἕνα σωρό τέτοιους πλανεμένους, προτεστάντες κ.λ.π., πού σοῦ λένε ὅτι, εἶδα φῶτα, πέρασα ἕνα τοῦνελ σκοτεινό, βγῆκα στό φῶς καί ἦταν πολύ ὡραῖα.. καί ἄρα ὅλοι θά πᾶμε στό φῶς τό καλό καί θά περάσουμε ὅλοι πολύ καλά! Ὁ διάβολος δηλαδή χρησιμοποιεῖ καί αὐτό τό μέσο, τά ψευτο-ὁράματα τῆς τελευταίας στιγμῆς, γιά νά πείσει τούς ἀνθρώπους ὅτι δέν ὑπάρχει κόλαση, ὅλοι πᾶνε σέ καλό μέρος, ὅλοι πᾶνε στόν Παράδεισο. Δαιμονικές ἐμπειρίες.
Ὁ οὐρανός εἶναι ἄβατος στόν πονηρό δαίμονα. Λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «καί οὐδέ κατά ταυτόν πανταχοῦ πάρεστιν, ἀλλ' ἐκ περιόδου». Καί πάλι δέν εἶναι πανταχοῦ παρών ὁ διάβολος, εἶναι πάντοτε σέ ἕνα σημεῖο, ἤ περιοδικά.. σἐ ἕνα σημεῖο.. πηγαίνει, μετακινεῖται ἀπό ’δῶ καί ἀπό ’κεῖ.
Καί ὁ σοφός Φώτιος, ὁ Μέγας Φώτιος, λέει ὅτι: «μερικοί μετέπλασαν τήν λέξη καί εἶπον ἐν τοῖς ἐπουρανίοις». Δέν τό δέχεται ὁ ἱερός Φώτιος αὐτό. Δέν τοῦ ἀρέσει αὐτός ὁ μεταπλασμός. Πρῶτον, διότι δέν πρέπει νά παραχαράσσουμε τίς ἱερές λέξεις, οὔτε ἕνα στοιχεῖο στό Εὐαγγέλιο δέν πρέπει νά παραχαράσσεται, καί τό ἄλλο, γιατί καί ἔτσι νά μείνει τό ρητό, τό νόημα δέν ἐμποδίζεται. Καθότι ἐπουράνια συνηθίζει ἡ Γραφή νά ὀνομάζει καί τά ἐντός τοῦ οὐρανοῦ περιεχόμενα, ὅπως εἶναι ὁ ἀέρας. Δέν μᾶς ἐμποδίζει λοιπόν νά ποῦμε ὅτι καί τά πονηρά πνεύματα κινοῦνται ἐν τοῖς ἐπουρανίοις, μέ τήν ἔννοια ὅτι ἐπουράνια εἶναι ὁ ἀέρας, αὐτός ὁ ἀέρας πού εἶναι κοντά στή γῆ καί αὐτόν στή Γραφή τόν λένε κι αὐτόν ἐπουράνιο. Δέν ἔχουμε λοιπόν πρόβλημα μέ τή λέξη. Αὐτά γιά τήν ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ, τοῦ 12ου στίχου, ἀπό τόν Ἅγιο Νικόδημο.
Ἄς δοῦμε καί λίγο ἀπό τόν νεότερο ἅγιο, τόν Ἅγιο Ἰουστίνο Πόποβιτς, πού ἔχει γράψει κι αὐτός ἑρμηνεία στήν πρός Ἐφεσίους ἐπιστολή[23]. Λέει λοιπόν ὁ Ἅγιος: ἡ πάλι ἡμῖν, ἡ πάλη μας, εἶναι πρός ὅλες τίς δυνάμεις τοῦ κακοῦ, ἐπικεφαλῆς τῶν ὁποίων εἶναι αὐτός ὁ σατανᾶς. Προσέξτε, γιατί σήμερα ἀνατρέπονται τά πάντα καί μᾶς κοροϊδεύουνε μερικοί πού μιλᾶμε γιά πάλη καί γιά ἀγῶνα πνευματικό, καί λένε, τί εἶναι αὐτά τά πράγματα… τί ν’ ἀγωνιστεῖς καί γιατί ν’ ἀγωνιστεῖς;.. ὅλα εἶναι καλά καί ὅλα εἶναι ὡραῖα.. ὁ Χριστός ἀναστήθηκε καί ἐμεῖς βαφτιστήκαμε.. εἴμαστε μέσα στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.. κοινωνοῦμε.. Δέν θέλουνε νά ἀκοῦνε γιά διάβολο καί γιά πάλη καί γιά ἀγῶνα. Ποιόν ἀγῶνα; λέει. Τί ἀγῶνα; Καί τό παίζουν καί λίγο ταπεινοί μερικοί καί λένε, ἔ, τώρα.. ἐμεῖς δέν μποροῦμε νά κάνουμε ἀγῶνα.. δέν κάνουμε τίποτα... ὁ Χριστός θά μᾶς σώσει ἔτσι ὅπως εἴμαστε μέ τά χάλια μας… Καί παραιτοῦνται ἀπό κάθε προσπάθεια νά πολεμήσουν τά πάθη τους. Εἶναι αὐτοί εἰσηγητές τῆς αἵρεσης πού λέγεται μεταπατερικότητα, «μεταπατερική θεολογία». Κηρύσσουν μία σωτηρία χωρίς ἀγῶνα. Μία ἀνάσταση χωρίς σταύρωση. Προσέξτε το, γιατί αὐτό τό πνεῦμα εἶναι διάχυτο. Δέν θέλουν οἱ ἄνθρωποι, λόγω τῆς ραθυμίας τους, νά ἀκοῦνε γιά ἀγῶνα, γιά προσπάθεια, γιά πάλη. Κι ὅμως ἐδῶ, ὀρίστε, τό Πνεῦμα τό Ἅγιο μᾶς μιλάει ὅτι ἔχουμε πάλη: «Οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα»[24]. Ἔχουμε νά παλέψουμε. Ἄν θέλεις νά σωθεῖς, πρέπει νά παλέψεις, πρέπει νά ἀγωνιστεῖς. Καί ἡ πάλη δέν εἶναι μέ ἀνθρώπους. Νά μάθεις καλό μπόξ, ἄς ποῦμε, νά μάθεις καλή αὐτοάμυνα νά νικήσεις τόν ἐχθρό. Δέν καταλαβαίνει ἀπ’ αὐτά ὁ διάβολος. Θά πρέπει νά μάθεις τόν πνευματικό πόλεμο καί τά πνευματικά ὅπλα νά χρησιμοποιεῖς.
Ἡ πάλη μας εἶναι πρός ὅλες τίς δυνάμεις τοῦ κακοῦ, ἐπικεφαλῆς τῶν ὁποίων εἶναι αὐτός ὁ σατανᾶς. Σήμερα κηρύσσεται ἀπό πολλούς μία πολύ βολική θεωρία, ὅτι ὁ Χριστός τελικά θά μᾶς σώσει ὅλους. Θά μᾶς λυπηθεῖ καί τί θά κάνει;.. ἀφοῦ ὅλοι εἴμαστε τό ἴδιο, ὁ ἕνας πίσω ἀπ΄ τόν ἄλλον πᾶμε ἔτσι ὅπως πᾶμε.. τί θά κάνει καί ὁ Χριστός; Θά μᾶς βάλει ὅλους στήν κόλαση; Ὅλα αὐτά τά ἑκατομμύρια τῶν ἀνθρώπων;… Μά δέν εἶναι ὁ Χριστός πού μᾶς βάζει στήν κόλαση, ἀλλά ἡ ἴδια ἡ ἐπιλογή μας. Ἐμεῖς ἐπιλέγουμε ποῦ θά πᾶμε. Τά ἔργα μας εἶναι αὐτά πού θά καθορίσουν ἄν θά πᾶμε στόν Παράδεισο ἤ στήν κόλαση. Μέ ποιά ἔννοια; Ὄχι ὅτι μᾶς σώζουν τά ἔργα, ἀλλά τά ἔργα φανερώνουν ἄν θέλουμε νά ἔχουμε σχέση μέ τόν Χριστό, πού εἶναι ὁ Παράδεισος, ἤ δέν θέλουμε νά ἔχουμε σχέση. Μέ αὐτή τήν ἔννοια ἐξαρτᾶται ἡ σωτηρία ἀπό ἐμᾶς. Ὁ Θεός θέλει ὅλοι νά σωθοῦμε. Θέλει, ἀλλά δέν ἀναγκάζει κανέναν οὔτε ἐκβιάζει κανέναν οὔτε πειθαναγκάζει κανέναν. Γιατί λένε μερικοί, γιατί δέν μᾶς τό ἀποδεικνύει; Νά μᾶς γράψει τό ὄνομά Του στόν οὐρανό, νά πιστέψει ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα ἤ νά κάνει κάποια τρομερά θαύματα, ἄς ποῦμε, νά ἀναγκαστοῦν ὅλοι νά πιστέψουν. Δέν θέλει ὁ Χριστός νά χρησιμοποιήσει τέτοια μέσα, γιατί θέλει ἐλεύθερα καί ἀγαπητικά νά πᾶμε κοντά Του καί ὄχι πειθαναγκάζοντάς μας.
Ἡ θεωρία αὐτή, ὅτι ὅλοι θά σωθοῦμε καί ὁ Χριστός θά μᾶς λυπηθεῖ γιατί εἴμαστε καί πολλοί κ.λ.π., εἶναι αἵρεση. Εἶναι ἡ αἵρεση τῆς ἀποκαταστάσεως τῶν πάντων, τήν ὁποία ἐκήρυσσε ἕνας ἀρχαῖος -κατά τά ἄλλα σπουδαῖος- θεολόγος καί ἐκκλησιαστικός συγγραφέας, ὁ Ὠριγένης. Ἀλλά ἔχει καταδικαστεῖ ἐπίσημα ἀπό τήν Ἐκκλησία ὡς αἵρεση, διότι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός μας μᾶς βεβαίωσε μέ τόν λόγο Του, ὅτι «πορεύσονται οἱ δίκαιοι εἰς ζωήν αἰώνιον, οἱ δέ ἄδικοι, οἱ ἁμαρτωλοί, εἰς κόλασιν αἰώνιον»[25]. Μιλάει γιά αἰώνια κόλαση, δέν μιλάει γιά μία κόλαση πού θά ἔχει ἡμερομηνία λήξης. Βεβαίως ὁ Θεός μᾶς λυπᾶται καί μᾶς ἀγαπάει ὅλους καί μᾶς πονάει ὅλους, ἀλλά δέν παρεμβαίνει στήν ἐλευθερία μας. Κάλλιστα ἕνας ἄνθρωπος, καί ἔχουμε δυστυχῶς πολλούς τέτοιους καί στίς μέρες μας, μέ τά πόδια βολεμένους, ὅταν ὁ Χριστός μέ τό ζόρι θά τόν ἔβαζε στόν Παράδεισο, θά μποροῦσε νά πεῖ στόν Χριστό, καλά Ἐσύ μοῦ εἶπες ὅτι εἶμαι ἐλεύθερος.. γιατί μέ ἀνάγκασες νά εἶμαι ἐδῶ μαζί Σου, δίπλα Σου; Δέν θέλω.. Καί θά εἶχε δίκαιο! Ὁ Θεός λοιπόν σέβεται αὐτή τήν ἐλευθερία πού μᾶς ἔδωσε, δέν τήν παίρνει πίσω, καί λέει, παιδί μου, ὅπου θέλεις! Δέν Μέ ἀγαπᾶς; Δέν θέλεις νά εἶσαι μαζί Μου; Φυσικά, δέν θά εἶσαι στόν Παράδεισο. Γιατί ὁ Παράδεισος δέν εἶναι ὡραῖα λουλούδια καί ὡραῖα ποτάμια καί ὡραῖοι κῆποι, ἀλλά εἶναι ὁ Χριστός. Πάρτε ἕναν τέτοιο ἄνθρωπο, διαβολεμένο νά τό ποῦμε ἔτσι.., ἄνθρωπο πού κυριαρχεῖται ἀπό τά πάθη του καί βάλτον νά ἀκούσει μία λειτουργία, ἤ ἀκόμα καλύτερα βάλτον σέ μιά ἀγρυπνία 6 -7 ὧρες... Δέν μπορεῖ νά ἀντέξει οὔτε πέντε λεπτά. Θά σηκωθεῖ νά φύγει. Σοῦ λέει, τί κάνω ἐγώ ἐδῶ πέρα;.. δέν θέλω νά εἶμαι μέ τόν Χριστό.. Ἔ, πῶς αὐτός θά μπορεῖ νά εἶναι στόν Παράδεισο, πού θά εἶναι μιά διαρκής λειτουργία ἡ ζωή ἐκεῖ; Μιά διαρκής λατρεία τοῦ Θεοῦ;
Ἡ πάλη μας εἶναι λοιπόν πρός αὐτές τίς δυνάμεις, ἐπικεφαλῆς τῶν ὁποίων εἶναι αὐτός ὁ σατανᾶς. Ἐναντίον μας εἶναι ἐπιστρατευμένα ὅλα τά πνεύματα τοῦ κακοῦ ἀπό τό μεγαλύτερο μέχρι τό μικρότερο. Μή σᾶς κάνει ἐντύπωση, πού προσπαθεῖτε νά κάνετε τό καλό καί ἐμποδίζεστε. Ἀπό ποιόν ἐμποδίζεστε; Θέλω νά κόψω τό τσιγάρο καί δέν μπορῶ, λέει ὁ ἕνας. Θέλω νά κόψω τή βλαστήμια καί δέν μπορῶ. Ποιός σέ ἐμποδίζει; Ἀφοῦ τό θέλεις! Κάποιος κρατάει τή θέλησή σου. Θέλω νά ἀρχίσω πνευματική ζωή καί δυσκολεύομαι. Γιατί δυσκολεύεσαι; Ποιός σέ δυσκολεύει; Αὐτά τά πονηρά πνεύματα. Εἶναι ἐναντίον μας ὅλες οἱ δυνάμεις τοῦ κακοῦ καί ἔχουν ἐπάνω μας ἐπιρροή. Γιατί; Γιατί ἔχουν πάρει ἐξουσία λόγω τῶν ἁμαρτιῶν μας. Κάθε φορά πού κάνουμε μιά ἁμαρτία, οὐσιαστικά προσκυνοῦμε τόν πονηρό, τόν ἑωσφόρο. Ὅταν λοιπόν τόν προσκυνᾶς, μετά αὐτός θά σοῦ πεῖ, φιλαράκο ἀφοῦ εἶσαι δικός μου, ἐγώ δέν σ’ ἀφήνω νά πᾶς στόν Χριστό. Ἀσκεῖ μετά ἐξουσία, σέ ἐμποδίζει. Γι’ αὐτό, τό πρῶτο πού πρέπει νά κάνει κανείς, ὅταν θέλει νά ἐλευθερωθεῖ ἀπό αὐτά τά δεσμά τά πονηρά, τά διαβολικά, εἶναι νά κάνει μία καλή γενική ἐξομολόγηση, ὅλη του τή ζωή, μέ τό νί καί μέ τό σίγμα νά ἀναφέρει ὅλα τά ἁμαρτήματά του, ὥστε νά κοποῦν αὐτά τά δικαιώματα πού ἔχει ὁ διάβολος πάνω του λόγω τῶν ἁμαρτιῶν. Διότι κάθε φορά πού ἁμαρτάνεις, ὑπογράφεις κι ἕνα συμφωνητικό συνεργασίας μέ τόν διάβολο. Αὐτό εἶναι ἡ ἁμαρτία.
Ἡ πάλη ἡμῖν δέν εἶναι πρός αἷμα καί σάρκα, πού σημαίνει ἐναντίον τῶν ἀνθρώπων, γιατί ξέρουμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι δέν εἶναι οὔτε πρωτοπόροι οὔτε πρωτοδημιουργοί τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ κακοῦ, ἀλλά τά ἀκάθαρτα πνεύματα. Οἱ διάβολοι, αὐτοί εἶναι οἱ πρωτοπόροι καί πρωτοδημιουργοί τοῦ κακοῦ, οἱ ἐφευρέτες τοῦ κακοῦ. Γι’ αὐτό καί εἶναι πολύ πιό εὔκολο νά μετανοήσει ὁ ἄνθρωπος παρά ὁ διάβολος. Γιατί ὁ διάβολος ἐπινόησε τό κακό, τό βρῆκε. Ὁ ἄνθρωπος δέν τό βρῆκε, τοῦ τό σφύριξε ὁ διάβολος, τό ὑπέβαλε. Οἱ δαίμονες ἐπινόησαν καί τήν ἁμαρτία καί τό κακό καί διαμέσου αὐτῶν ἀποδιώκουν τό καλό τοῦ Θεοῦ ἀπό τούς ἀνθρωπους πού συνευδοκοῦν μαζί τους. Τό ἀποδιώκουν καί ἀπό ἐμᾶς, ὅταν διαπράττουμε τό κακό καί τήν ἁμαρτία. Γι’ αὐτό ὁ πόλεμός μας εἶναι ψυχικός, εἶναι πνευματικός. Ἐμεῖς παλεύουμε μέ τούς ποιητές τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ κακοῦ, καί ὄχι μέ τούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι στήν πραγματικότητα παρασύρονται.
Ἀλλά βλέπετε, πῶς μᾶς πλανᾶ ὁ διάβολος καί μᾶς βάζει νά μαλώνουμε μεταξύ μας, ἀντί νά τά βάζουμε μ’ αὐτόν. Καί λέμε, κοίταξε, μέ ἔκλεψε, μέ συκοφάντησε, μέ γλωσσοτρώει, μοῦ κάνει μάγια.. καί δέν καταλαβαίνουμε ὅτι κι αὐτός ὁ ταλαίπωρος πού τά κάνει αὐτά, εἶναι κι αὐτός θύμα τοῦ κοινοῦ ἐχθροῦ. Ὅπως κι ἐσύ εἶσαι θύμα τοῦ κοινοῦ ἐχθροῦ, τοῦ διαβόλου. Καί δέν πρέπει νά τά βάζεις μέ τόν ταλαίπωρο τόν συνάνθρωπό σου, ἀλλά μέ τόν κοινό ἐχθρό, μέ τόν διάβολο. Καί τό ἴδιο νά προσπαθήσεις νά πείσεις καί τόν ἄλλον πού σέ ἀδικεῖ, νά τά βάλει μέ τόν κοινό ἐχθρό.
Ὁ πόλεμός μας λοιπόν δέν εἶναι μέ τούς ἀνθρώπους. Δέν πρέπει νά εἶναι μέ τούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι στήν πραγματικότητα παρασύρονται ἀπό τόν κοινό ἐχθρό. Τελικά ὅμως γίνονται, καί γινόμαστε οἰκειοθελῶς, μέ τή θέλησή μας δηλαδή, φορεῖς τῆς ἁμαρτίας καί τοῦ κακοῦ. Ὅλο τό σκοτάδι στόν γήινο κόσμο μας ἦρθε, καί ἀδιάκοπα ἔρχεται σωρευτικά, ἀπ’ αὐτά τά πονηρά πνεύματα, τά πνεύματα τοῦ κακοῦ. Αὐτά καί οἱ ἐπικεφαλεῖς τους εἶναι οἱ ἀρχηγοί καί οἱ διευθυντές τοῦ σκότους τοῦ κόσμου τούτου. Πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου. Καί οἱ ἄνθρωποι, δέν εἶναι τίποτα ἄλλο παρά ἡ ἀνόητη, ἡ οἰκειοθελής καί ἡ ὑπάκουη λεία τους γιά αἰχμαλωσία τους. Ἐμεῖς οἱ ταλαίπωροι ἄνθρωποι γινόμαστε λεία τῶν πονηρῶν πνευμάτων. Ἀλλά ἐπειδή τό θέλουμε. Ὁ διάβολος δέν μπορεῖ κανέναν ἄνθρωπο νά τόν ἀναγκάσει νά γίνει ὁπαδός του, νά τόν ἀναγκάσει νά ἁμαρτάνει. Οἰκειοθελῶς ἁμαρτάνουμε, αὐτεξουσίως δηλαδή, μέ τή θέλησή μας. Γι’ αὐτό καί κρινόμαστε καί κατακρινόμαστε.
Ἡ δύναμη τῶν πνευμάτων τοῦ κακοῦ εἶναι τεράστια καί ὁ πόλεμός τους ἐναντίον τοῦ καλοῦ, τοῦ Θεοῦ, γιά τήν ἐπικράτηση τοῦ κακοῦ ἄρχισε πρῶτα ἀπό τόν οὐρανό μέ ὅλες τίς ἀγγελικές δυνάμεις. Λέει στήν Ἀποκάλυψη, στό 12ο Κεφάλαιο, στόν ἕβδομο στίχο, «ἐγένετο πόλεμος ἐν τῷ οὐρανῷ· ὁ Μιχαήλ καί οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ τοῦ πολεμῆσαι μετά τοῦ δράκοντος»[26] . Ὁ Μιχαήλ πολέμησε μέ τόν δράκοντα, μέ τόν ἑωσφόρο «καί ὁ δράκων ἐπολέμησε καί οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ»[27]. Ὁ πόλεμος λοιπόν ἐναντίον τοῦ Θεοῦ ξεκίνησε ἀπ’ τόν οὐρανό καί προσπάθησε ὁ ἑωσφόρος νά κυριαρχήσει στόν οὐρανό πολεμώντας τούς Ἀγγέλους. Βέβαια κατατροπώθηκε ἀπό τόν Ἀρχάγγελο Μιχαήλ καί τίς ἄλλες Ἀγγελικές δυνάμεις καί στή συνέχεια ὁ πόλεμος ἔχει μεταφερθεῖ ἐδῶ στή γῆ.
Νικημένα τά πονηρά πνεύματα στόν οὐρανό, μετέφεραν τόν πόλεμο στή γῆ καί τόν διεξάγουν ἐδῶ μέ ὅλες τους τίς δυνάμεις, μέχρις ὅτου καταργηθοῦν καί ἀπό ἐδῶ, ὅταν θά ἔρθει ὁ Κύριος καί θά καταργήσει τόν διάβολο «τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ»[28], μέ ἕνα φύσημα δηλαδή, αὐτό εἶναι τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ. Μέ ἕνα φύσημα θά τόν καταργήσει, θά τόν ρίξει στή λίμνη τοῦ πυρός τήν καιομένη.
Αὐτά πρός τά παρόν. Πρῶτα ὁ Θεός, θά συνεχίσουμε. Ἄν θέλετε κάτι πάνω σ’ αὐτά…
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Ἐρ. : ……………………….
Ἀπ. : Ὁ διάβολος (λέω τήν ἐρώτηση πάλι) κρύβεται πίσω ἀπό τά πράγματα. Καί ὄντως πίσω ἀπό τά ὑλικά πράγματα καί ἀπό τούς ἀνθρώπους πού ὑπηρετοῦν τόν διάβολο κρύβεται ὁ διάβολος. Καί ἡ ἐρώτηση λέει, ὅτι πρέπει νά γίνουμε ἄγγελοι γιά νά νικήσουμε τά πονηρά πνεύματα. Κατά ἕνα τρόπο, θά ἔλεγα, ναί, πρέπει νά γίνουμε ἐπίγειοι ἄγγελοι. Δέν βλέπετε στά τροπάρια πού ψάλλουμε ἐπίγειος ἄγγελος καί οὐράνιος ἄνθρωπος; Θά πρέπει νά ξεπεράσουμε τό σαρκικό φρόνημα, μ’ αὐτή τήν ἔννοια νά γίνουμε ἄγγελοι. Ὄχι νά ξεντυθοῦμε τό σῶμα μας, δέν μποροῦμε. Αὐτό εἶναι αὐτοκτονία. Θά μείνουμε μέ τό σῶμα, ἀλλά θά ἀγγελοποιήσουμε, θά πνευματικοποιήσουμε τό σῶμα. Τή σάρκα δηλαδή νά τή κάνουμε πνεῦμα. Τό σαρκικό φρόνημα νά γίνει πνευματικό φρόνημα.
Σαρκικό φρόνημα ποιό εἶναι; Ἡ φιλαυτία, δηλαδή τί ἀναπαύει τό σῶμα. Καί αὐτό πού ἀναπαύει τό σῶμα, αὐτό θεωροῦμε ὅτι εἶναι καί εὐτυχία. Αὐτό εἶναι τό σαρκικό φρόνημα καί γι’ αὐτό κυνηγᾶμε τίς ἡδονές τοῦ σώματος, τήν ξεκούραση, τήν ἀνάπαυση, τά πολλά φαγητά, ὅλα αὐτά.. καί ὅ,τι ἀναπαύει ἔτσι ὑλικά τήν ὕπαρξή μας, χειροπιαστά. Τά μπράβο-μπράβο τῶν ἀνθρώπων καί ὄχι τήν δόξα τήν οὐράνια τοῦ Θεοῦ, τό ἄκτιστο φῶς τοῦ Θεοῦ. Καί τά μέσα γιά νά ἐξασφαλίζουμε αὐτές τίς ἐπίγειες ἡδονές πού εἶναι τά χρήματα. Κι ἔτσι ὁ ἄνθρωπος γίνεται φιλάργυρος, γιατί εἶναι φιλήδονος καί γιατί εἶναι φιλόδοξος.
Θά πρέπει λοιπόν ὄντως νά πνευματικοποιήσουμε τήν σάρκα, νά γίνουμε ἐπίγειοι ἄγγελοι, γιά νά πολεμήσουμε τόν πονηρό πού κρύβεται μέσα στά ὑλικά πράγματα καί ἐνεργεῖ μέσα ἀπό τά πράγματα καί μέσα ἀπό τούς ἀνθρώπους πού τόν ὑπηρετοῦν.
Δέν ἔχω ἀντίρρηση σ’ αὐτό. Χρειάζεται ὄντως μεγάλος ἀγώνας, μεγάλη προσπάθεια. Γι’ αὐτό, βλέπετε, οἱ Ἅγιοι κάνανε φοβερά πράγματα, πού στά μάτια ἡμῶν τῶν ραθύμων φαίνονται ὑπερβολικά καί ἴσως ἀχρείαστα. Δέν ἦταν καθόλου ἀχρείαστα. Σήμερα λέγαμε γιά τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Λυκοπολίτη πού πέρασε ὅλη τή ζωή του σέ τρία δωμάτια. Καί τί δωμάτια ἦταν αὐτά;.. Κλεισμένος, αὐτοφυλακισμένος. Καί ἔτσι ἁγίασε, καθαρίστηκε, φωτίστηκε καί γέμισε μέ τά χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό προφητικό, τό διορατικό κ.λ.π. Χρειάζεται δηλαδή ὁ ἄνθρωπος νά περάσει ἀπό μία στένωση, ἀπό μία ἀτραπό δηλαδή πολύ-πολύ στενή, γιά τήν ὁποία μᾶς μίλησε ὁ Κύριος καί εἶπε «στενή ἡ πύλη καί τεθλιμμένη ἡ ὁδός ἡ ἀπάγουσα εἰς τήν ζωήν»[29]. Πρέπει νά στενοχωρηθοῦμε. Ὄχι νά καταθλιβοῦμε, μέ τήν κακή ἔννοια, ἀλλά νά βιάσουμε τόν ἑαυτό μας νά καθαριστοῦμε. Καί αὐτό γίνεται μέ πολλή πολλή προσπάθεια γιά στένωση, γιά ἐγκράτεια, γιά ἔλεγχο τῶν αἰσθήσεών μας, τῶν σκέψεών μας. Χρειάζεται κόπος, ἐργασία πνευματική. Γι’ αὐτό μᾶς μίλησε ὁ Κύριος γιά ἀδιάλειπτη προσευχή, μᾶς μίλησε γιά νηστεία. Ὅλα αὐτά τί εἶναι; Εἶναι μιά στένωση. Δέν ἀφήνεις τόν νοῦ σου νά πηγαίνει ὁπουδήποτε. Τόν βάζεις νά προσεύχεται. Πόσο δύσκολο εἶναι αὐτό; Πολύ δύσκολο, νά μαζέψεις τόν νοῦ σου. Τό σῶμα σου δέν τό ἀφήνεις νά τρώει ὁτιδήποτε. Τίς αἰσθήσεις σου δέν τίς ἀφήνεις νά βλέπουν, νά ἀκοῦνε ὁτιδήποτε.. τά βάζεις ὅλα σ’ ἕναν στενό δρόμο, σέ μιά ἐγκράτεια, σέ μία στέρηση, γιά νά μπορέσεις νά καθαριστεῖς ἀπό τά πάθη, γιατί τά πάθη τρέφονται μέσα ἀπό τίς αἰσθήσεις.
Ὅταν θέλει, ἄς ποῦμε, ἕνας στρατηγός νά καταλάβει μία πόλη, κόβει τό νερό καί τό φαγητό τῶν πολιορκουμένων καί εὔκολα τήν καταλαμβάνει. Ἔτσι κι ἐμεῖς, γιά νά διώξουμε τόν ἐχθρό, πού ἔχει μπεῖ μέσα στήν ψυχή μας, θά πρέπει νά τοῦ κόψουμε τόν ἀνεφοδιασμό. Πῶς θά καθαρίσεις τή σκέψη σου, ὅταν στήνεσαι στήν τηλεόραση καί βλέπεις ὅ,τι νά ’ναι; Ἤ στό διαδίκτυο; Δέν ὑπάρχει περίπτωση ποτέ νά καθαριστεῖ ἡ σκέψη σου. Πάντοτε θά ἔχεις ἄνομες σκέψεις καί ἄνομες ἐπιθυμίες. Πῶς θά γλιτώσεις ἀπό τήν ἀνθρωπαρέσκεια καί τή φιλαρέσκεια -γυναῖκες καί ἄνδρες- ὅταν στήνεσαι συνέχεια στίς βιτρίνες καί ἀκοῦς τί λένε οἱ φιλενάδες σου οἱ κοσμικές καί τί λέει ὁ κόσμος μέσα ἀπ’ τήν τηλεόραση κ.λ.π.; Ὅλοι σπρώχνουνε στήν ἱκανοποίηση αὐτῶν τῶν παθῶν. Θά πρέπει ἀπό ὅλα αὐτά νά ξεχωριστοῦμε, ἄν θέλουμε νά κάνουμε σωστό ἀγῶνα.
Ἐρ. : ……………………….
Ἀπ. : Ὑπάρχουν πολλοί μάγοι πού ἔχουν εἰκόνες. Καί ἕνας περίφημος μάγος, δέν ξέρω ἄν ζεῖ ἀκόμα -τό λέγαμε- στό Γάζωρο, ὁ Χρήστος, εἶχε ἕνα μικρό δωμάτιο γεμάτο εἰκόνες καί ὁ πολύς κόσμος νόμιζε ὅτι εἶναι καί ἅγιος! Καί μάλιστα κάνανε καί αὐτόν τόν ἀναγραμματισμό: Χριστός Ναζωραῖος, Χρήστος Γαζωραῖος! Φοβερή βλασφημία! Ἦταν τό πρῶτο μέντιουμ τῆς Ἑλλάδος αὐτός ὁ μάγος καί πολλοί θά πηγαίνανε ἐκεῖ μέ τήν αἴσθηση ὅτι πηγαίνανε σέ ἕναν ἅγιο. Δέν πρέπει νά εἴμαστε εὔκολοι καί νά μᾶς κοροϊδεύει ὁ διάβολος. Πάρα πολλοί ἅγιοι ἐξαπατήθηκαν καί προσκύνησαν τόν πονηρό -ἐνῶ ἦταν ὁ διάβολος- καί ἔπαθαν μεγάλο κακό. Πρέπει νά προσέχουμε πολύ. Γι’ αὐτό χρειάζεται νά ἔχουμε πνευματικό ὁδηγό.
Ὑπῆρχε ἕνας ἀσκητής, ὁ ὁποῖος ἔκανε σπουδαία ἄσκηση, μεγάλη ἄσκηση. Ἀλλά εἶχε ὑπερηφάνεια καί δέν εἶχε πνευματικό ὁδηγό, δέν εἶχε ταπείνωση, ὁπότε μιά μέρα τοῦ ἐμφανίστηκε ὁ διάβολος καί τοῦ εἶπε «θά ἔρθει τό βράδυ ὁ Χριστός, νά ἔρθεις νά τόν προσκυνήσεις». Κι αὐτός τόν πίστεψε, γιατί ἤδη εἶχε μέσα του καλλιεργήσει τήν ἰδέα ὅτι εἶναι ἅγιος. Ὁπότε, σοῦ λέει, τί πιό φυσικό νά μοῦ φανερωθεῖ ὁ Χριστός! Ἐνῶ ὁ ταπεινός ἄνθρωπος ποτέ δέν δέχεται τέτοιο λογισμό. Ποιός εἶμαι ἐγώ γιά νά δῶ τόν Χριστό; Ἔτσι θά ἀπαντοῦσε ἕνας ταπεινός ἄνθρωπος. Τό βράδυ βγῆκε ἔξω λοιπόν… οἱ δαίμονες εἶχαν στήσει μιά ὁλόκληρη παράσταση καί ἕνας φαινόμενος «Χριστός» μέ ἕνα φωτεινό τρόπο πέρασε ἔτσι ἀπό μακριά καί τοῦ λέει, νά, αὐτός εἶναι, προσκύνησέ τον. Καί μέ τό πού τόν προσκύνησε, δαιμονίστηκε. Τόν κατέλαβε τό πονηρό πνεῦμα.
Θά πρέπει νά ἔχουμε πνευματικό ὁδηγό καί νά ρωτᾶμε. Εἶναι διάφορες περιπτώσεις. Ὁ Θεός τούς ἁπλούς καί τούς ἀκάκους βέβαια τούς προστατεύει, τούς φυλάει. Πρέπει νά εἴμαστε ἄκακοι ὅπως τά παιδιά, ἀλλά νά εἴμαστε σοφοί κατά Θεόν. Νά εἴμαστε νήπιοι ὡς πρός τήν κακία, δηλαδή νά μήν κάνουμε τό κακό, ἀλλά νά ἔχουμε πνευματική γνώση, σωστή ἀντίληψη καί γνώση γιά τόν Θεό, γιά νά μή πέφτουμε εὔκολα θύματα τῆς ἀπάτης τοῦ πονηροῦ. Καί τό τονίζω αὐτό, χρειάζεται νά ὑπάρχει πνευματικός ὁδηγός καί νά ὑπάρχει καί ὑπακοή. Γιατί μπορεῖ νά ἔχεις πνευματικό καί νά μήν κάνεις ὑπακοή. Τότε εἶναι σάν νά μήν ἔχεις.
Καί ἔτσι θά φυλαχτοῦμε. Ὅταν ὑπάρχει αὐτό τό πνεῦμα τῆς ταπείνωσης, ὁ Θεός θά φυλάει. «Φυλάσσει τά νήπια ὁ Κύριος»[30], λέει. Τά νήπια, αὐτούς δηλαδή πού δέν ἔχουν δικό τους θέλημα καί δέν ἐμπιστεύονται τή σοφία τους -πού δέν ὑπάρχει- καί τήν κρίση τους, ἀλλά ρωτοῦν γιά ὅλα. Αὐτούς φυλάει ὁ Κύριος. «Νηπιάζετε τῇ κακίᾳ, ἀλλ’ οὐ ταῖς φρεσί»[31]. Ὄχι ὡς πρός τίς φρένες, ὡς πρός τήν κακία νά εἴμαστε νήπιοι, ἄκακοι. Εἰ δυνατό, νά μήν ξέρεις τίποτα δηλαδή τό κακό οὔτε νά τό ὀνομάζεις. Οὔτε τό ὄνομά του νά μή λές. Ἀλλά ταῖς φρεσί, ὡς πρός τόν νοῦ, ὡς πρός τίς φρένες, νά εἶστε σοφοί, λέει ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ.
Σήμερα τό κακό δρᾶ πάρα πολύ ὕπουλα καί ἔχει μπεῖ καί μέσα στήν Ἐκκλησία. Ὅπως καί πάντοτε.. Μή νομίζετε ὅτι παλιότερα ἦταν καλύτερα τά πράγματα. Καί παλιότερα ὑπήρχανε κακοί ἐπίσκοποι, κακοί ἱερεῖς. Ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἔλεγε, κανέναν δέν φοβᾶμαι, δέν τρομάζω, ὅσο τούς ἐπισκόπους! Τί εἶχε τραβήξει ἀπό τούς ἐπισκόπους!.. τούς «συναδέλφους» του.. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἀπό τούς ψευδαδέλφους, τούς ψευτοχριστιανούς δηλαδή, πού τό παίζανε ἀδελφοί του ἐνῶ δέν ἦταν.
Χρειάζεται λοιπόν ταπείνωση, ὑπακοή, νά ρωτᾶμε, καί ἔτσι δέν θά πλανηθοῦμε. Νά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα, γιά νά δεῖτε πῶς μποροῦμε νά ἐξαπατηθοῦμε. Ὁ Ἅγιος Πορφύριος ξεδιάλυνε ἕνα θαῦμα, πού δέν ἦταν καθαρό, μιᾶς εἰκόνας πού ἐκινεῖτο στό Εἰρηνοδικεῖο τῶν Ἀθηνῶν, γιά πολύ καιρό. Πρίν χρόνια εἶχε γίνει αὐτό. Εἶχε γίνει σάλος σ’ ὅλη τήν Ἑλλάδα! Μιά εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, πού δέν ἦταν καί βυζαντινή, ἦταν ἔτσι ἀπ’ αὐτές τίς φράγκικες, ἐκινεῖτο συνεχῶς. Καί ὁ Ἅγιος Πορφύριος τό ἔλυσε τό θέμα αὐτό. Δέν ξέρω ἄν τό θυμάστε. Δέν τό θυμάστε.. δέν τό ξέρετε.. Τό ἔβλεπαν πολλοί ἄνθρωποι αὐτό καί εἶχαν πεῖ ἕνα σωρό θεωρίες, γιατί κινεῖται ἡ εἰκόνα καί πῶς κινεῖται.. καί ὁ Ἅγιος Πορφύριος εἶπε σ΄ ἕνα πνευματικό του παιδί, πήγαινε, λέει, στήν τάδε γυναίκα καί πές της, σέ ζητάει ὁ π. Πορφύριος, θέλει νά σέ δεῖ. Καί πῆγε αὐτή, συνάντησε τόν Γέροντα καί τῆς λέει, παιδί μου, λέει, στό σπίτι σου ἔχεις δεῖ παρόμοια φαινόμενα, ὅπως αὐτό πού κινεῖται ἡ εἰκόνα; Λέει, ναί Γέροντα, σπάζουνε ποτήρια, κινοῦνται ἀντικείμενα κ.λ.π. Ἤτανε δαιμονικές ἐνέργειες. Αὐτή ἡ γυναίκα ἦταν φορέας τοῦ πονηροῦ καί ἦταν πειρασμική ἐνέργεια αὐτό τό πράγμα. Ἕνας τώρα ἁπλός, καλοπροαίρετος, θά πεῖ, θαῦμα.. θαῦμα.. βλέπεις;.. κουνιέται ἡ εἰκόνα… Ἀλλά ποιός τήν κουνάει!
Πολλά, δυστυχῶς, καί στό διαδίκτυο κυκλοφοροῦνε, πού εἶναι ψεύτικα πράγματα, ἀπάτες, καί ἔχουνε σκοπό νά μᾶς ρεζιλέψουνε τούς χριστιανούς. Πολλές φορές εἴμαστε πολύ ἀφελεῖς καί πολύ εὔπιστοι. Δέν πρέπει νά εἴμαστε οὔτε εὔπιστοι οὔτε ἀφελεῖς.
Ἐρ. : ……………………….
Ἀπ. : Νά σᾶς πῶ κάτι, λέμε γιά τόν Ἀντίχριστο καί ὅτι πρέπει νά ἀντισταθοῦμε στόν Ἀντίχριστο, ἔ; Πόσοι ἀπό μᾶς ἔχουμε μαρτυρικό φρόνημα; Εἴμαστε ἕτοιμοι νά θυσιαστοῦμε γιά τόν Χριστό; Νά δώσουμε τή ζωή μας γιά τόν Χριστό; Ἐκεῖ εἶναι τό πρόβλημα. Δέν εἶναι ἄν θά πάρουμε τό barcode, ἤ δέν θά πάρουμε. Αὐτό θά εἶναι τό ἀποτέλεσμα τοῦ φρονήματος καί τῆς ὅλης μας ζωῆς. Θά πλανηθοῦνε πάρα πολλοί καί θά πάρουνε τό χάραγμα τό κανονικό, ὄχι τό προ-χάραγμα πού λέτε ἐσεῖς. Καί τί ἐννοεῖ θά πλανηθοῦνε; Ὄχι οἱ εἰδωλολάτρες. Οἱ εἰδωλολάτρες εἶναι ἤδη πλανεμένοι. Οἱ χριστιανοί θά πλανηθοῦν. Οἱ χριστιανοί, οἱ ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας. Καί ποιοί δέν θά πλανηθοῦν; Οἱ νήφοντες, αὐτοί πού ἔχουν νήψη.
Νήψη τί σημαίνει; Ἀπό τό νήφω, πού σημαίνει εἶμαι ξύπνιος. Δέν κοιμοῦνται πνευματικά. Δηλαδή εἶναι μέ ἀδιάλειπτη προσευχή, μέ τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. Ἐδῶ βλέπετε, πόσο εὔκολα ἐμεῖς οἱ χριστιανοί ὑποχωροῦμε. Νά σᾶς πῶ ἕνα παράδειγμα πολύ ἁπλό, νά δεῖτε πόσοι θά μοῦ πεῖτε, εἶναι πολύ δύσκολο. Τό εἶπα καί προχθές.. θά τό ξαναπῶ.. νά δοῦμε ποιός θά τό κάνει στό τέλος.. Ὑπάρχει κανόνας τῆς Ἐκκλησίας πού λέει, ἀπαγορεύεται νά συλούονται ἄνδρες μέ γυναῖκες. Θά τό ἔχετε ἀκούσει.. Νά συλούονται, νά λούζονται μαζί ἄνδρες μέ γυναῖκες. Τί σημαίνει αὐτό; Καταλαβαίνετε τί σημαίνει αὐτό; Γιά νά ἀκούσω.. «πολύ δύσκολο, πάτερ».. γιά νά τό ἀκούσω! Καταλάβατε; Πόσοι εἶναι διατεθειμένοι νά ποῦνε, δέν θά ξαναπᾶμε στή θάλασσα, τώρα πού τό μάθαμε; Τί μοῦ λέτε τώρα γιά χάραγμα καί Ἀντίχριστο; Ἐδῶ ἕνα μπάνιο δέν θέλουμε νά τό θυσιάσουμε! Ἔτσι δέν εἶναι; Γιατί μᾶς ἀρέσει.. Λέει, πάτερ, ἐγώ γιά θάλασσα τρελαίνομαι.. Τρελαίνεσαι! Γιά τόν Παράδεισο τρελαίνεσαι; Προτιμᾶς τήν ὀφθαλμοπορνεία καί τόν σοδομισμό, ὅλα αὐτά πού γίνονται ἐκεῖ, ἀπό τόν Παράδεισο.. Μόνο τό χάραγμα θά πάρεις; Τά πάντα θά πάρεις.
Ἐρ. : ……………………….
Ἀπ. : Ἄς διορθώσουμε λοιπόν ὅλα τά ἄλλα, νά εἴμαστε ἕτοιμοι, νά μήν ὑποκύπτουμε στόν πονηρό σέ τίποτε καί μετά μή φοβᾶστε γιά τό χάραγμα. Ὁ διάβολος, ὁ Ἀντίχριστος, θά εἶναι πολύ εὐγενικός.. δέν θά μᾶς τό βάλει μέ τό ζόρι. Θά μᾶς ρωτήσει. Νά τό ξέρετε αὐτό, θά τό πάρουμε μέ τή θέλησή μας, ὅσοι τό πάρουμε. Θά τό πάρουμε καί θά πανηγυρίζουμε κιόλας, ὅσοι τό πάρουμε. Νά μήν τό πάρουμε ποτέ! Ἀλλά γιά νά μήν τό πάρουμε εἶναι αὐτό πού σᾶς εἶπα, νά ἀρχίσουμε ἀπό τώρα νά σφιγγόμαστε, νά ἐξερχόμαστε, «ἐξέλθετε», λέει, «ἐκ μέσου αὐτῶν καί ἀφορίσθητε»[32]. Ἀλλά τί θά πεῖ ἡ μαμά; «Πάτερ, τί λές τώρα;.. Τά παιδιά μου θέλουν νά πᾶνε στή θάλασσα». Ἡ ἴδια θέλει νά πάει στή θάλασσα καί βάζει μπροστά τά παιδιά. Καταλάβατε; Εἶναι τό ἄλλοθι. Λοιπόν.. Ὅ,τι θέλει τό παιδί σου - τό μωρό σου θά σέ κάνει; Ἐσύ ὀφείλεις νά κατευθύνεις τό μωρό σου καί τό παιδί σου, ὄχι τό παιδί ἐσένα. Ἀλλιῶς εἶσαι ἀνάξια μάνα, πολύ ἁπλά. Πρέπει νά παραιτηθεῖς ἀπό τό ρόλο τῆς μάνας. Καί ὁ Θεός, πού σοῦ ἔκανε τή μεγάλη τιμή νά σοῦ δώσει μιά ψυχή νά τή διαχειριστεῖς σωστά καί νά τή βάλεις στόν Παράδεισο, πρέπει νά σοῦ τήν πάρει αὐτή τήν τιμή. Νά στό πάρει τό παιδί.. κανονικά. Ἔτσι εἶναι. Τό παιδί δέν στό ἔδωσε γιά νά τό κολάσεις, οὔτε γιά νά τό βάλεις ἀφεντικό στό κεφάλι σου, ὅ,τι λέει τό παιδί.. Τό παιδί τί θά πεῖ; Τό παιδί θά πεῖ αὐτά πού λένε τά ἀνθρώπινα πάθη, γιατί μ’ αὐτά ἔχει γεννηθεῖ. Μέ τά ἀνθρώπινα πάθη, πού τοῦ τά μετάδωσες ἐσύ. Ἄν λοιπόν ἀκοῦς τό παιδί σου, οὐσιαστικά τί ἀκοῦς; Τά πάθη σου, τόν ἑαυτό σου. Τό παιδί εἶναι ἀντίγραφο τῶν παθῶν σου. Ὀφείλεις νά ἀναγεννηθεῖς καί νά ἀναγεννήσεις πνευματικά καί τό παιδί σου, ἄν θέλεις νά λέγεσαι δίκαια μητέρα καί πατέρας.
Νά σᾶς πῶ καί ἄλλο παράδειγμα, νά δεῖτε πόσο παράνομοι εἴμαστε; Δέν σᾶς λέω ἄλλο… γιατί μετά θά μοῦ πεῖτε, εἶσαι πάρα πολύ αὐστηρός πάτερ!
Ἐρ. : ……………………….
Ἀπ. : Ἔ, ποιός θά ἀποφασίσει νά μήν ξαναχορέψει; Νά μήν ξαναχορέψει! Μή μοῦ πεῖτε δημοτικούς καί ἀ-δημοτικούς χορούς… δέν μιλάει γιά τέτοιο πράγμα ὁ κανόνας τῆς Ἐκκλησίας. Ὑπάρχει κανόνας Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πού ἀπαγορεύει στούς χριστιανούς νά χορεύουν. Μή μοῦ πεῖτε, ὅτι οἱ ἐνορίες κάνουν χορούς… Τά ξέρω πολύ καλά, τά ἔχω δεῖ καί σέ βίντεο καί τούς παπάδες πού εἶναι πρῶτοι-πρῶτοι. Καί τί θά πεῖ αὐτό; Τί λέει ἡ Ἐκκλησία διαχρονικά. Ἡ Ἐκκλησία μέσα ἀπό τούς ἱερούς κανόνες τό ἀπαγορεύει. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος τό λέει ξεκάθαρα «ὅπου χορός», πέστε το..
- Διάβολος…
Εἴδατε πού τό ξέρετε… πόσες φορές τό ἔχω πεῖ; Ὅπου χορός, διάβολος! Θέλεις νά εἶσαι μέ τόν διάβολο ἀγκαλιά; Χόρευε! Θά σέ χορέψει κι αὐτός δυό φορές στό ταψί…
Βλέπετε; Πόσοι εἴμαστε διατεθειμένοι νά κόψουμε αὐτά;.. γιά νά μήν πάρουμε τό πρό-χάραγμα καί τό πρό-πρό-χάραγμα καί ὅλα αὐτά;
Ἐρ. : ……………………….
Ἀπ. : Καλά τό λές, γιατί τά ἔχουμε πάρει. Ὅταν δέν κόβουμε τά πάθη μας… Μά ἀκριβῶς αὐτό εἶναι ὁ Ἀντίχριστος. Ὁ Ἀντίχριστος θά εἶναι ἡ ὑποταγή στά πάθη καί κατεξοχήν, πολύ καλά τό εἴπατε, θά μᾶς πολεμήσει μέ τήν κοιλιά.
Σήμερα τί γίνεται γιά τό φαΐ; Ξεπουλᾶμε τήν πίστη μας. Ἔρχεται ὁ ψευτο-πολιτικός καί λέει «ἔχουμε λεφτά.. θά σᾶς δώσω λεφτά» καί ἐσύ λές, δέν πάει νά εἶναι ἄθεος.. ἄς δηλώνει ἄθεος ἐπίσημα, ἐγώ θά τόν βγάλω, ἀφοῦ θά μοῦ πάρει τό παιδί μου στή δουλειά, θά μοῦ δώσει σύνταξη, θά πάρει πίσω τά μέτρα -πῶς τά λένε;- λιτότητας.. τά ΕΝΦΙΑ καί ὅλα αὐτά.. ἐγώ θά τόν ψηφίσω. Αὐτός εἶναι! Ἡ κοιλιά μᾶς κυβερνάει. Δέν μᾶς κυβερνάει ἡ πίστη. Βλέπετε; Ἕνας πού κυβερνιέται ἀπό τήν κοιλιά, δέν θά πάρει τό χάραγμα; Ἀγαλλομένω ποδί! Τρέχοντας! Μόνο ἕνα χάραγμα; Χίλια χαράγματα θά πάρει.. Ἐκεῖ εἶναι τό πρόβλημα.
Ἐρ. : ……………………….
Ἀπ. : Ἔτσι ὅπως γίναμε.. ἡ ἐρώτηση εἶναι, δέν ξέρω ἄν ἀκούσατε, τό κοσμικό πνεῦμα πού ἔχει ἔχει κυριαρχήσει στούς γάμους, στά βαφτίσια καί σέ ὅλα αὐτά.. πού γίνονται ὅλα τά ἀντίθετα καί στό τέλος βάζουμε καί τό κερασάκι στήν τούρτα, νά εἶναι καί ὁ παπάς νά εὐλογήσει.. Τί νά εὐλογήσει; Τά πάθη μας καί τίς ἁμαρτίες μας;
Νά σᾶς πῶ τή γνώμη μου τήν προσωπική; Νά μήν πηγαίνετε. Σέ τέτοιους γάμους νά μήν πηγαίνετε. Γιατί; Γιατί οὐσιαστικά βλασφημεῖται ὁ Χριστός ἐκεῖ πέρα. Βλασφημεῖται ὁ Χριστός. Μέ τά ἔργα πού κάνουν, βλασφημεῖται. Μέ τόν τρόπο πού εἶναι ντυμένες -πού δέν εἶναι ντυμένες- οἱ γυναῖκες, βλασφημεῖται ὁ Χριστός. Πολύ καλά τό ἔλεγε ἕνας σύγχρονος Μητροπολίτης, δέν εἶναι ἀνάγκη νά ἔρθουνε Τοῦρκοι νά βεβηλώσουν τούς ναούς.. Τούς ἔχουμε βεβηλώσει χίλιες φορές.
Νά μήν πηγαίνουμε. Νά μή συμμετέχουμε. Αὐτή τήν ἔννοια ἔχει τό «ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καί ἀφορίσθητε»[33]. Νά πάρεις ἀποστάσεις ἀπό ὅλα αὐτά.
Ἐρ. : ……………………….
Ἀπ. : Πῶς παίρνουμε;
Ἐρ. : ……………………….
Ἀπ. : Θά πεῖτε, νά γίνουμε ἀκοινώνητοι; Καί θά σᾶς πῶ, ὄχι, νά γίνετε ἀληθινά κοινωνικοί. Ποιός εἶναι ἀληθινά κοινωνικός; Αὐτός πού κοινωνεῖ τόν Χριστό διά τῆς Θείας Κοινωνίας. Καί ἀκοινώνητος εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος σχετίζεται κοσμικά, καί ὄχι κοινωνικά, μέ ὅλους αὐτούς πού δέν κοινωνοῦν τόν Χριστό. Γιατί, ἄν κοινωνεῖς μέ ἀκοινώνητο, τί λέει ὁ κανόνας τῆς Ἐκκλησίας; Γίνεσαι καί ἐσύ ἀκοινώνητος. Τό ἀκοῦτε; Ἐμεῖς θέλουμε νά κοινωνοῦμε μέ ἀκοινώνητους, μέ ἀνθρώπους πού δέν κοινωνᾶνε, ἔτσι δέν εἶναι; Μά, θά πεῖς, εἶναι συγγενής μας... εἶναι ἀδέλφια μας.. τί θά κάνουμε; Θά κόψουμε τήν κοινωνία;.. Φυσικά! Ἀλλιῶς θά εἶσαι ἀκοινώνητος, δέν θά δικαιοῦσαι νά κοινωνήσεις δηλαδή. Καταλάβατε πόσο σοβαρά εἶναι τά πράγματα; Ἐμεῖς ὅμως λέμε, πολύ δύσκολο πάτερ.. ἕτοιμοι εἶστε νά τό πεῖτε.. Κι ὅμως ἔτσι εἶναι. Ὅταν λέει ὁ Χριστός, πρέπει νά μισήσεις τόν πατέρα σου καί τή μητέρα σου, αὐτό ἐννοεῖ. Αὐτό ἐννοεῖ.. Τόν πατέρα σου καί τή μητέρα σου νά μισήσεις;.. Ἔτσι λέει. Τά παιδιά σου, τόν σύζυγό σου κ.λ.π. Γιατί; Γιά νά ἔχεις κοινωνία μέ τόν Χριστό. Ἄν δέν τό κάνεις αὐτό, δέν κάνεις αὐτές τίς ἀποφασιστικές κινήσεις, τά κοψίματα αὐτά τῶν σχέσεων, δέν μπορεῖς νά ὑπάρξεις μέ τόν Χριστό, ὡς κοινωνῶν μέ τόν Χριστό.
Ὁ Χριστός δέν δέχεται τέτοιους ἀνθρώπους, πού κοινωνοῦν καί μέ τούς ἐχθρούς Του. Εἶναι ἀπόλυτος. Ὅπως καί ἐσύ, ὁ σύζυγος, ἡ σύζυγος, δέν ἀνέχεσαι τόν ἄνδρα σου νά πηγαίνει καί μέ ἄλλες. Ἀνέχεστε; Πέστε μου.. Ἀγάπη δέν εἶναι; Θά σοῦ πεῖ.. ἐγώ τήν ἀγαπάω καί ἐκείνη, καί ἐσένα σ’ ἀγαπάω... Δέν γίνεται; Δέν γίνεται, χαλάει ὁ γάμος. Ἔτσι καί ὁ Χριστός. Γι’ αὐτό μιλάει μέ συζυγικό λεξιλόγιο ὁ Χριστός. Τί λέει; Νά εἶσαι πιστός. Τί θά πεῖ πιστός; Νά μήν κάνεις μοιχεία. Δέν μπορεῖς νά κάνεις μοιχεία καί νά ἔχεις καί γάμο μέ τόν Χριστό. Μετά εἶσαι ἄπιστος. Χαλάει ὁ γάμος, ὅταν σχετιζόμαστε μέ ἄπιστους, γιατί οὐσιαστικά ἄπιστοι εἶναι ὅλοι πού εἶναι γύρω μας. Ἄν σκεφτεῖτε ὅτι ἀπό τούς Ἕλληνες τό 3% ἐκκλησιάζεται καί βλέπουμε πῶς ἐκκλησιάζεται.. μέ σορτσάκια καί σχεδόν γυμνοί οἱ περισσότεροι, φανταστεῖτε τώρα πόσοι εἶναι οἱ πιστοί γύρω μας! Ἐλαχιστότατοι. Ἔ, μ’ αὐτούς μποροῦμε νά ἔχουμε κοινωνία. Μέ τούς ἄλλους θά εἴμαστε ἀκοινώνητοι, γιά νά εἴμαστε ἀληθινά κοινωνικοί, νά ἔχουμε κοινωνία μέ τόν Χριστό.
Ἔλεγε ὁ μακαριστός, ὁ π. Ἀθανάσιος ὁ Μυτιληναῖος, ὅτι πρέπει νά γυρίσουμε, λέει, στά χρόνια τῶν κατακομβῶν. Ἕνα παιδί, πού προσπαθεῖ νά ζήσει πνευματικά, θά ἔχει ἐχθρούς τόν πατέρα του, τή μητέρα του, τόν ἀδελφό του.. Καί ἔχω τέτοιες περιπτώσεις παιδιῶν, πού προσπαθοῦν νά ζήσουν πνευματικά, 18χρονα, 20χρονα, καί τούς πολεμᾶνε οἱ γονεῖς τους. Τούς πολεμᾶνε! Καί λέει, πάτερ, τί νά κάνω; Καί λέω, πολύ ἁπλά, θά ζήσεις ὅπως οἱ χριστιανοί στίς κατακόμβες. Δέν θά σέ βλέπουν. Οὔτε ὅταν προσεύχεσαι οὔτε ὅταν διαβάζεις οὔτε, εἰ δυνατόν, ὅταν πᾶς στήν ἐκκλησία.. θά τά κάνεις ὅλα κρυφά. Μά δέν θά τό πεῖ στή μάνα του; Ὄχι, δέν θά τό πεῖ. Οὔτε στόν πατέρα του, σέ κανέναν. Σέ τέτοια χρόνια εἴμαστε καί πρέπει νά τό πάρουμε ἀπόφαση.
Τό ἴδιο καί ἕνας οἰκογενειάρχης πού θέλει νά φυλάξει τήν οἰκογένειά του. Θά κόψω σχέσεις μέ τόν ἀδελφό μου; Μέ τόν νονό μου; Μέ τόν νονό τοῦ παιδιοῦ μου; Μέ τή νονά του; Βεβαίως θά κόψεις σχέσεις. Βεβαίως θά κόψεις σχέσεις, γιατί ἡ νονά θά φέρει στό κοριτσάκι σου τό παντελονάκι καί τό σορτσάκι καί θά πεῖ, πάρε παιδάκι μου.. Καί ἐσύ τί θά πεῖς; Τί νά κάνω τώρα;.. Νά τήν προσβάλλω;.. Ναί, νά τήν προσβάλλεις, καί νά πεῖς, μέ συγχωρεῖτε, δέν παίρνουμε τέτοια πράγματα, κι ἄν δέν συμφωνεῖτε μήν ξανάρχεστε. Καί θά κάνεις ἅγια, ἄν τό κάνεις αὐτό. Καταλάβατε;
Πόσοι εἴμαστε διατεθειμένοι νά τά κάνουμε αὐτά; Ἀλλιῶς τό χάραγμα εἶναι ἤδη πάνω μας. Καταλάβατε; Ὁ Χριστός μᾶς θέλει ἀπόλυτους, 100%. Δέν μᾶς θέλει μεσοβέζικους, διχασμένες προσωπικότητες. Γι’ αὐτό ἔχουμε ὅλες αὐτές τίς συγκρούσεις καί τά ψυχολογικά καί τίς καταθλίψεις καί μέσα ἀπό τούς χριστιανούς, οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦν νά ζήσουνε μεσοβέζικα καί δέν χαίρονται τίποτα.
[1] Ἐφεσ. 6, 12.
[2] Ἑρμηνεία εἰς τάς ΙΔ΄ Ἐπιστολάς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, Ὁσίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου, ἐκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσ/νικη.
[3] Ὅ.π.
[4] Ἐφεσ. 6, 11.
[5]Ἐφεσ. 6, 12..
[6] Ἐφεσ. 6, 12.
[7] Α΄Ἰωαν. 5, 19.
[8] Ἰωαν. 15, 19.
[9] Ἀποκ. 3, 16.
[10] Ἰωαν. 15, 19.
[11] Β΄Κορ. 6, 17.
[12] Ὅ.π.
[13] Ἡσ. 13, 4.
[14] Δ΄Βασ. 6, 16.
[15] Ἑβρ. 1, 14.
[16] Θρ.Ἱερ. 4, 19.
[17] Ματθ. 19, 9.
[18] Α΄Κορ. 7, 27.
[19] Ὅ.π.
[20] Ἐφεσ. 2, 2.
[21] Α΄Κορ. 2, 9.
[22] Ἰώβ 1, 7.
[23] Πρός Ἐφεσίους Ἐπιστολή Ἀποστόλου Παύλου, ἀρχ. Ἰουστίνου Πόποβιτς, ἐκδ. Ρηγοπούλου.
[24] Ἐφεσ. 6, 12.
[25] Ματθ. 25, 46.
[26] Ἀποκ. 12, 7.
[27] Ὅ.π.
[28] Β΄Θεσ. 2, 8.
[29] Ματθ. 7, 14.
[30] Ψαλμ. 114, 6.
[31] Πρβλ. Α΄Κορ. 14, 20.
[32] Β΄Κορ. 6, 17.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου