Ἀγάπη καί λειτουργικότητα τῆς ψυχῆς. Μέρος Α'. Ἀρχιμανδρίτη Εὐσέβιου Βίττη

Αγάπη και λειτουργικότητα της ψυχής

   Ο άνθρωπος ως σύνολο ψυχικών δυνάμεων, όπως τον έπλασε ο Θεός αρχικά, είχε μια μοναδική λειτουργικότητα. Η λειτουργικότητα του ανθρώπου σύμφωνα με το σοφό σχέδιο της αγαθότητος του Θεού, που τον δημιούργησε, αφορούσε στην εθελούσια αγαπητική φορά του ανθρώπου προς το Δημιουργό του, ώστε να φτάνει ανεφίκτως, να βυθίζεται αβυθίστως στη Θεότητα και να την προσεγγίζει απροσεγγίστως με όλο και πιο στενή, όλο και πιο βαθειά αγαπητική ένωση μαζί της.

 Μέσω δε αυτής της ένωσης με το Θεό να πετυχαίνει την ένωσή του και με όλα τα άλλα δημιουργήματα, είτε λογικά, όπως είναι οι άνθρωποι, κυρίως προς αυτούς, αλλά και με όλα τα άλλα δημιουργήματα, όπως την παρουσιάζει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος.

   Η χρήση όμως του αυτεξουσίου του ανθρώπου, η όχι σωστή, όπως θα έπρεπε να γινόταν «κατά φύσιν», ανέκοψε αυτή την φορά. Ο άνθρωπος ξέπεσε σε μία «παρά φύσιν» λειτουργικότητα. Και αυτό σήμαινε ανάμεσα στα άλλα, ότι οι δυνάμεις της ψυχής ως φορείς αγάπης δε χρησιμοποιούν τις ενέργειες των αισθήσεων ως όργανά τους, αλλά χρησιμοποιούνται οι ίδιες από τις αισθήσεις ως όργανά τους. Δηλαδή ανατράπηκαν οι όροι. 

Σαν να πούμε, ότι δεν τραβούν πια σ’ ένα κάρο τα άλογα τον καροτσέρη, αλλά ο καροτσέρης τα άλογα! Έτσι, αντί να συγκεντρώνει η ψυχή διά των αισθήσεων μέσα της τα διηρημένα από τη φύση τους στοιχεία σε έναν καινούριο κόσμο, κάνοντας έτσι μια σύνθεση, ένα έργο δημιουργικό κατά το πρότυπο του Δημιουργού της, αφού της έδωσε αυτή την ικανότητα, υποδουλώνεται η ψυχή στις αισθήσεις της και αιχμαλωτίζεται από τα πράγματα διά μέσου των αισθήσεων. 

Με τον τρόπο αυτόν δεν είναι η ψυχή αυτή που επιβάλλεται στα αισθητά και υλικά πράγματα, αλλά τα υλικά πράγματα, αλλά τα υλικά πράγματα επιβάλλονται κυριαρχικά σ’ αυτήν,  με συνέπεια να οδηγείται σε «παρά φύσιν» υποταγή της σ’ αυτά. Όταν όμως οι δυνάμεις της ψυχής ντυθούν τη μορφή των αισθητών πραγμάτων και μορφοποιηθούν σύμφωνα με αυτά, τελικά υποκύπτουν σ’ αυτά και έτσι η ψυχή, αντί να χρησιμοποιεί κυριαρχικά και λειτουργικά ελεύθερα τα υλικά πράγματα, κυριαρχείται από αυτά. 

«Διά μέσης σαρκός, παρατηρεί ένας άγιος, προς την ύλην η ψυχή παρά φύσιν κινουμένη την χοϊκήν μορφήν υποδύεται», γίνεται δηλαδή και η ίδια χωματένια και συζεύγνυται το άλογο σχήμα, που έχουν τα αισθητά, χάνοντας έτσι τον πνευματικό της χαρακτήρα. Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος, γι’ αυτό έχουμε ανθρώπους, που γίνονται σκλάβοι και όχι αφεντικά π.χ. του χρήματος, σκλάβοι του ποτού, σκλάβοι του τζόγου, κ.λπ., κ.λπ.

   Καρπός αυτής της υποταγής, της παράλογης αυτής χρήσεως είναι τα τέρατα, που αλλιώς τα ονομάζουμε πάθη. Και είναι επόμενο στην περίπτωση αυτή να εκμηδενίζει η ψυχή τον εαυτό της «θυμούς και επιθυμίας και ηδονές διά των ειρημένων απρεπείς εφευρίσκουσα». 

Μια ματιά στο σύγχρονο άνθρωπο και τις εκδηλώσεις της ζωής του μας πείθει για την αλήθεια της απόψεως αυτής. Η ηδονή, για την οποία κάνει λόγο αυτή η πατερική ρήση, είναι τρόπος αισθησιακής ενέργειας, που συνίσταται στην ώθησή της από την άλογη επιθυμία, από παρά φύσιν επιθυμία και όχι κατά φύσιν, που θέλει ο Δημιουργός. 

Οι αισθήσεις, με άλλα λόγια, κινούνται από τη λειτουργικότητα, από μη λογική επιθυμία, που σπρώχνει τον άνθρωπο παίρνοντας στην κατοχή του το υλικό αγαθό να το χρησιμοποιεί για να ικανοποιήσει την ανάγκη να πιεί κάτι, αλλά να πίνει για να πίνει και να καταντά τελικά ένας θλιβερός και παθολογικός πότης, με άλλα λόγια αλκοολικός. 

Το ίδιο ισχύει και για πολλά άλλα πράγματα, ακόμη και για την υλική τροφή, για την οποία τόσος λόγος γίνεται σχετικά με τις βλαβερές συνέπειές της, όταν το λόγο έχει όχι η λογική και υγιεινή της χρήση, αλλά η λαιμαργία και η χωρίς μέτρο και γνώς χρήση της.

   Για να το καταλάβουμε αυτό καλύτερα, ας ακούσουμε τι λέει σχετικά ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Η ψυχή, λέει, με όργανό της κάθε αίσθηση, π.χ. όραση, ακοή, γεύση κ.λπ., σύμφωνα με τους νόμους που έθεσε ο σοφός Δημιουργός των πάντων, έρχεται σε κατά φύση σχέση με διάφορους τρόπους με τα αισθητά πράγματα, όταν τα χρησιμοποιεί καλά και επειδή χρησιμοποιεί σωστά τις αισθήσεις. Και αυτό, με τη συνείδηση πως πίσω από τα υλικά πράγματα κρύβεται ο ίδιος ο Θεός, που τα δημιούργησε.

 Αν ενεργήσει έτσι, δημιουργεί με την προαίρεσή της μέσα στη διάνοιά της ένα πνευματικό κόσμο, μία σύνθεση, και πλάθει μία σωστή αντίληψη για τον κόσμο που την περιβάλλει, με αποτέλεσμα να καταλήγει στη δημιουργία μέσα της τη δυνατότητα της αρετής. Διά μέσου της αρετής ενώνεται με το Θεό, το Δημιουργό της. Και έτσι βρίσκεται η ψυχή σε θέση να μπορεί να αντιλαμβάνεται το Θεό, που με κανέναν άλλο τρόπο δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός.

Αρχιμανδρίτη Ευσέβιου Βίττη

Εμείς και η αγάπη μας

Εκδόσεις Μονής Οσίου Γρηγορίου

Άγιον Όρος 2012

(σελ. 22-29)

Επιμέλεια και μεταφορά στο Διαδίκτυο  Αναβάσεις

http://hristospanagia3.blogspot.gr/2013/01/blog-post_1195.html