Ἡ ψυχή-νοῦς, 21-11-2008, Ἀρχιμ Σάββα Ἁγιορείτου

Ἡ ψυχή-νοῦς, Ἁγίου Νικοδήμου Συμβουλευτικό Ἐγχειρίδιο, 21-11-2008, Ἀρχιμ Σάββα Ἁγιορείτου
http://hristospanagia3.blogspot.gr

«Συνομιλία ψυχῆς καί νοῦ»

Ἁγίου Ἰγνατίου Μπριαντσανίνωφ

Ψυχή: Θλίψη ἀνυπόφορη αἰσθάνομαι. Πουθενά δέν βρίσκω χαρά καί παρηγοριά, οὔτε μέσα μου οὔτε γύρω μου. Δέν μπορῶ νά βλέπω συνέχεια στόν κόσμο τήν πλάνη, τήν ἀπάτη, τήν ψυχοκτονία. Τό ἀφηρημένο κοίταγμα τοῦ κόσμου, οἱ λίγες ἀπρόσεκτες ματιές στούς πειρασμούς του καί ἡ παιδιάστικη, ἀπό ἔλλειψη πείρας, ἐμπιστοσύνη μου σ᾿ αὐτόν τράβηξαν ἐπάνω μου τά φαρμακερά του βέλη, πού μέ γέμισαν θανάσιμες πληγές.

Γιατί νά κοιτάζω τόν κόσμο; Γιατί νά τόν περιεργάζομαι, γιατί νά μαθαίνω κάθε λεπτομέρειά του, γιατί νά ἀφοσιώνομαι σ᾿ αὐτόν, ἀφοῦ εἶμαι μιά φευγαλέα σελίδα στό πελώριο βιβλίο του; Ὁπωσδήποτε θά τόν ἀφήσω κάποτε, μόνο πού δέν γνωρίζω τό πότε. Κάθε μέρα καί κάθε ὥρα πρέπει νά εἶμαι ἕτοιμη γιά τή μετάβασή μου στήν αἰωνιότητα. Ὅσο κι ἄν παραταθεῖ ἡ περιπλάνησή μου στήν ἔρημο τοῦ κόσμου τούτου, αὐτή δέν εἶναι τίποτα μπροστά στήν ἀτέλειωτη αἰωνιότητα, ὅπου δέν ὑπάρχει διαφορά ἀνάμεσα στίς ὧρες, τίς μέρες, τά χρόνια καί τίς ἑκατονταετίες.

Λόγος Α΄,(Μέρος 3ο) Λόγος ψυχωφελῆς: Ὁ νοῦς ὁμιλεῖ μέ τήν ψυχή. Ἐπίσης λόγος περί ἀπληστίας

(Μέρος 3ο)

Να θυμάσαι πάντοτε, ψυχή, τον φοβερό Κριτή, ο οποίος την ώρα της φοβερής Κρίσεως θα πλέξει στεφάνους χαρίζοντας την ατελεύτητη βασιλεία, την ζωή και την ουράνια δόξα στους πτωχούς, πού θα στέκονται τότε εκ δεξιών Του, ενώ θα πεί φοβερά λόγια σε εκείνους πού στέκονται εξ ευωνύμων Του λόγω της ασπλαγχνίας τους προς τους πτωχούς: να εξαφανιστείτε από μένα, καταραμένοι, στο αιώνιο πύρ[1]. Για όλες τις άλλες, καλές και κακές, πράξεις και αυτών και των άλλων δεν μνημονεύεται τίποτα, όχι επειδή αυτές δεν αξίζουν ούτε έπαινο ούτε μομφή, αλλά αυτό δείχνει φανερά, ότι και η αρετή και το κακό συνίστανται περισσότερο στο να δίδει κανείς ελεημοσύνη στους πτωχούς, πού ζούν μέσα στις θλίψεις, παρά στο να τους περιφρονεί. Επομένως, μην χαίρεσαι με τους στεναγμούς η με τις κακοπάθειες των πτωχών, επειδή φοβερός εκδικητής και προστάτης τους είναι ο ίδιος ο Ύψιστος. Πάψε λοιπόν να επιβαρύνεις τους πτωχούς με φόρους και με την απληστία σου. «Από της ταλαιπωρίας των πτωχών και από του στεναγμού των πενήτων, νύν αναστήσομαι, λέγει Κύριος»[2]. Να φοβάσαι, ανόητη, να φοβάσαι και να απαλλαγείς από αυτήν την ανόητη συνήθεια, πού απέκτησες από παλιά εξαιτίας του ακορέστου πάθους σου για το χρυσάφι.

Λόγος Α΄, Λόγος ψυχωφελής: Ὁ νοῦς ὁμιλεῖ μέ τήν ψυχή. Ἐπίσης λόγος περί ἀπληστίας (Μέρος 2ο)

 Ψυχή μου, να μην θεωρείς τίποτε πιο τίμιο και πιο αξιοζήλευτο από την αγάπη του Θεού, επειδή αυτή συνήθως αγιάζει τον άνθρωπο, ο οποίος εμφανίζεται στους αντιπάλους του δεινός, ισχυρός και ανίκητος αγωνιστής. Να δεθείς με τον Ιησού με φλογερή αγάπη, όπως συνδέεται κάποιος με τον αγαπημένο του πατέρα. Να Τον φοβάσαι όμως ως τον Κύριό σου και να σπεύδεις να εκτελείς όλες τις εντολές Του ως σώφρων δούλος. Με κανένα τρόπο αυτό πού επιθυμεί ο Θεός δεν μπορεί να παραμείνει πολύ χρόνο στην καρδιά πού την έχει κυριεύσει η οκνηρία, αλλά αναπηδάει σαν σκληρή πέτρα αφήνοντας το εσωτερικό της χωρίς φώς. Γέμισε τον εαυτό σου με το θείο πύρ του Παρακλήτου και πρόσφερέ τον θυσία στον ζώντα Θεό. Ο μοναχικός βίος, ψυχή μου, μοιάζει με το χωράφι, όπου σπέρνεται σιτάρι και χρειάζεται πολύ κόπο. Αν θέλεις να φέρει πολύκαρπα στάχυα και όχι αγκάθια και διάφορα τριβόλια πού γίνονται τροφή για τα ζώα, να είσαι νηφάλια και να επιδιώκεις να αποδώσεις στον Κύριό σου καρπούς εκατονταπλασίους ή εξηκονταπλασίους ή τριακονταπλασίους. Το ίδιο ζητά και από τους εγγάμους.

Λόγος Α΄, Λόγος ψυχωφελῆς: Ὁ νοῦς ὁμιλεῖ μέ τήν ψυχή. Ἐπίσης λόγος περί ἀπληστίας (Μέρος 1ο).(Ἁγίου Μαξίμου Γραικοῦ)

Γιατί, ψυχή μου αγαπημένη, λησμονούμε την δόξα και την ευδαιμονία των επουρανίων στεφάνων, με τους οποίους ο Χριστός, ο Βασιλεύς των πάντων, υπόσχεται να στεφανώσει όσους με ανδρεία ανθίστανται στους ασώματους εχθρούς; Γιατί δεν αφιερώνουμε τον νου μας σε εκείνον τον θείο σκοπό, για τον οποίο μας δημιούργησε ο Θεός κατ’ εικόνα Του, αλλά σαν τα άλογα ζώα ξοδεύουμε ολόκληρη την ζωή μας ικανοποιώντας την γαστέρα μας; Γιατί, ψυχή μου, αφού είμαστε πλασμένοι για να κληρονομήσουμε τα επουράνια αγαθά, μένουμε απερίσκεπτα στα επίγεια; Εικόνα Θεού είμαστε, και επομένως πρέπει να επιδιώκουμε να αναχθούμε στο αρχέτυπο αγαθό. Να ξέρεις όμως ότι, τότε συμπεριφέρεσαι σύμφωνα με το Αρχέτυπό σου, με το οποίο πρέπει να ομοιωθείς πραγματικά, όταν επιμελώς και ως την τελευταία σου πνοή βαδίζεις στην ζωή σου σύμφωνα με τις θείες εντολές Του· καθώς επίσης και όταν απαρνηθείς εντελώς τις εμπαθείς επιθυμίες της σάρκας και ξεριζώσεις από την καρδιά σου το ψέμα, τον δόλο και τον φθόνο. Ας αγαπήσουμε λοιπόν στο καθετί την αλήθεια, την δικαιοσύνη, την ακακία και τον αγιοπρεπή βίο. Διαφορετικά, ας μην ονομάζει κανείς τον εαυτό του εικόνα του Θεού, εφόσον δεν έχει αποκτήσει το κάλλος του Αρχετύπου.

Περί ψυχῆς

• Ἔχει μορφήν ἡ ψυχή;

• Ἔχει εἰκόνα καί μορφή ἡ ψυχή, πού ὁμοιάζει μέ Ἄγγελον. Ὅπως οἱ Ἄγγελοι ἔχουν εἰκόνα καί μορφήν καί ὅπως ὁ σωματικός ἄνθρωπος ἔχει εἰκόνα, ἔτσι καί ὁ ἐσωτερικός ἄνθρωπος ἔχει εἰκόνα ὅμοια μέ Ἄγγελον καί μορφήν ὅμοια μέ τόν σωματικό ἄνθρωπον.

• Εἶναι ἄλλο ὁ νοῦς καί ἄλλο ἡ ψυχή;

• Ὅπως ἀκριβῶς τά μέλη τοῦ σώματος ἐνῶ εἶναι πολλά, ὀνομάζονται ὅλα μαζί ἄνθρωπος, ἔτσι καί τά μέλη τῆς ψυχῆς, ἐνῶ εἶναι πολλά (ὁ νοῦς, ἡ συνείδηση, τό θέλημα, οἱ λογισμοί πού κατηγοροῦν καί ἀπολογοῦνται), ὅμως αὐτά ὅλα εἶναι συγκεντρωμένα σ᾿ ἕναν λογισμόν.
  

Ψυχή, νοῦς καὶ λόγος – Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου

Ὁ Θεός, ἡ αἰτία τῶν ὅλων, εἶναι ἕνας· αὐτὸ τὸ ἕνα φῶς εἶναι καὶ ζωή, πνεῦμα καὶ λόγος, στόμα καὶ ρῆμα, σοφία καὶ γνώση, χαρὰ καὶ ἀγάπη, βασιλεία οὐρανῶν καὶ παράδεισος, οὐρανὸς οὐρανῶν, ὅπως καὶ ἥλιος ἡλίων καὶ Θεὸς θεῶν 1 καὶ ἡμέρα καλεῖται ἀνέσπερη· καὶ ὁτιδήποτε καλὸ κι ἂν ἔλεγες ἀπὸ τὰ ὁρατά, ἀναζητώντας το ἐπάνω ἀπὸ ὅλα, θὰ εὕρεις αὐτὸ τὸ ἕνα νὰ εἶναι ἐνυπόστατο καὶ καλούμενο κυρίως ἀγαθό. Δὲν εἶναι ὅμως ἐκεῖνο σὰν τὰ ὁρατά, ἀλλὰ κατὰ τρόπο ἀσύγκριτο καὶ ἀνέκφραστο ἐπάνω ἀπὸ ὅλα τὰ ὁρατὰ οὔτε εὑρίσκεται κι ἐκεῖνο τὸ ἕνα μόνο του χωριστά, ὅπως εἶναι αὐτὰ τὸ καθένα χωριστά, ἀλλὰ μένει ἀναλλοίωτα ἕνα καὶ τὸ ἴδιο· εἶναι πανάγαθο καὶ ὑπὲρ πᾶν ἀγαθό.

Ἔτσι λοιπὸν ἐτιμήθηκε κι αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος ἐκτίσθηκε κατ’ εἰκόνα Θεοῦ καὶ ὁμοίωση 2, ἔχοντας μία αἴσθηση σὲ μία ψυχὴ καὶ σ’ ἕναν νοῦ καὶ σ’ ἕναν λόγο, παρ’ ὅλο ποὺ αὐτὴ διαμερίζεται σὲ πέντε μέρη κατὰ τὶς φυσικὲς ἀνάγκες τοῦ σώματος. Αὐτὴ ἡ αἴσθηση στὰ σωματικὰ διαιρεῖται ἀδιαιρέτως διὰ τῶν πέντε αἰσθήσεων, καὶ ἀλλοιούμενη ἀναλλοίωτα δείχνει τὴν ἐνέργεια, χωρὶς νὰ βλέπει αὐτή, ἀλλὰ δι’ αὐτῆς ἡ ψυχή· καὶ τὸ ἴδιο συμβαίνει μὲ τὴν ἀκοή, τὴν ὄσφρηση, τὴν γεύση καὶ τὴν ἁφή.

Τά αἴτια τῶν παθῶν: ἡ λανθασμένη κίνηση τοῦ αὐτεξουσίου καί ἡ ὑποβολή τοῦ πονηροῦ.

 

 ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ

 

Α2)ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ

 

Τά αἴτια τῶν παθῶν: ἡ λανθασμένη κίνηση τοῦ αὐτεξουσίου καί ἡ ὑποβολή τοῦ πονηροῦ.

Ἐφευρέτης τοῦ κακοῦ εἶναι ὁ διάβολος. Αὐτός ὑπέβαλε στόν ἄνθρωπο τήν ἐπιθυμία τῆς θεώσεως χωρίς τόν Θεό. Ἡ ἀνθρώπινη ἐλευθερία καί βούληση συγκατένευσε. Ὁ ἄνθρωπος αὐτονομημένα, χωρίς τόν Θεό, ἀναζήτησε τήν μακαριότητα καί τήν ἡδονή. Ἔτσι ἄρχισε νά ἁμαρτάνει καί νά δημιουργεῖ τά διάφορα πάθη.

«Ἡ ψυχή, ἀφοῦ ἀπέκλινε ἀπό τίς ἀρετές, διά μέσου τῆς φιληδονίας κατασκεύασε τά πάθη καί τά ἐστερέωσε ἐναντίον της», λέγει ὁ Ἀββᾶς Δωρόθεος¹.

Ἡ λανθασμένη κίνηση τοῦ νοῦ

     

ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ

Ἡ λανθασμένη κίνηση τοῦ νοῦ

Ὁ ἄνθρωπος λοιπόν, τῇ ὑποβολῇ τοῦ διαβόλου, χρησιμοποιεῖ λανθασμένα τό λογιστικό του, δηλ. τόν νοῦ του. Ἀντί νά τόν ἔχει διά τῆς προσευχῆς στραμμένο πρός τόν Θεό, τόν στρέφει πρός τά κτίσματα. Ἔτσι ὁ νοῦς γίνεται ἐμπαθής χάνει τήν ὅραση τοῦ Θεοῦ καί ὑποτάσσεται στήν λογική, στίς αἰσθήσεις, στούς δαίμονες, στά πάθη καί στήν φαντασία. Γεμίζει μέ λογισμούς, πού προέρχονται εἴτε ἀπό τό περιβάλλον εἴτε καί κυρίως ἀπό τούς δαίμονες καί γίνεται δοῦλος τους.

Παραμένει ἔτσι μολυσμένος, κτηνώδης ἤ καί δαιμονιώδης, στερημένος τοῦ Θείου Φωτός, τῆς Ἐνέργειας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Συμβαίνει αὐτό, διότι ἔφυγε ἀπό τόν Θεό.

Τό «βραχυκύκλωμα» μεταξύ νοῦ (καρδίας) καί διανοίας (λογικῆς-ἐγκεφάλου)

ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ 

 

Α1) ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ

Τό «βραχυκύκλωμα» μεταξύ νοῦ (καρδίας) καί διανοίας (λογικῆς-ἐγκεφάλου).

Στήν ἐμπαθῆ (μεταπτωτική) κατάστασή μας ἡ ἐνέργεια τοῦ νοῦ μας (ἡ καλούμενη νοερά ἐνέργεια) ἔχει ξεδιπλωθεῖ καί ἔχει κολλήσει στήν διάνοια (ἐγκέφαλο). Ἔχει γίνει ἕνα «βραχυκύκλωμα» μεταξύ νοῦ (καρδίας) καί διανοίας (λογικῆς-ἐγκεφάλου).

Λογισμοί, πού θά ἔπρεπε νά εἶναι μόνο στήν διάνοια (ἡ ὁποία τρέφεται ἀπό τό περιβάλλον διά τῶν αἰσθήσεων) κατεβαίνουν στήν καρδία καί τήν μολύνουν.

«Ὑπάρχει βραχυκύκλωμα», γράφει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, «μεταξύ τοῦ πνεύματος στὴ καρδιὰ τοῦ ἀνθρώπου (δηλαδὴ τῆς νοερῆς ἐνέργειας) καὶ τοῦ ἐγκεφάλου. Στὴν φυσιολογική της κατάσταση, ἡ νοερὴ ἐνέργεια κινεῖται κυκλικὰ σὰν στρόφαλος προσευχόμενη μέσα στὴν καρδιά. Στὴν νοσοῦσα κατάστασή της, ἡ νοερὴ ἐνέργεια δὲν στροφαλίζεται κυκλικά.

Ἡ καρδιά εἶναι τό κέντρο τῆς ψυχῆς, τό ἡγεμονικό ὄργανο.

 

ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ 

 

 

Α1) ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ

Ἡ καρδιά εἶναι τό κέντρο τῆς ψυχῆς, τό ἡγεμονικό ὄργανο.

Τό λογιστικό τῆς ψυχῆς (ὁ νοῦς) εἶναι συνημμένο μέ τήν καρδιά καί εἶναι ὁ θρόνος τῆς Θείας Χάρης.

«Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἔχοντας ὑπ’ ὄψη του ὅτι ὑπάρχουν ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι τοποθετοῦν τήν ψυχή «στὸν ἐγκέφαλο σὰν σὲ ἀκρόπολη (οἱ ἑλληνίζοντες) καὶ ἄλλοι δίδουν σ’ αὐτὴν τὸ ἐνδοκάρδιο «καὶ τὸ κατ’ αὐτὸ τοῦ ψυχικοῦ πνεύματος» ὡς γνησιώτατον ὄχημα (Ἰουδαΐζοντες), λέγει ὅτι ἐμεῖς γνωρίζουμε ἀκριβῶς ὅτι τὸ λογιστικὸ εὑρίσκεται μέσα στὴν καρδιά, ὄχι σὰν σὲ ἀγγεῖο, ἀφοῦ εἶναι ἀσώματο, οὔτε ἔξω ἀπὸ τὴν καρδιά, ἀφοῦ εἶναι συνημμένο.

Ἡ καρδία τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τὸ ἡγεμονικὸ ὄργανο, κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο, ὁ θρόνος τῆς Χάριτος.

Ἐκεῖ βρίσκεται ὁ νοῦς καὶ ὅλοι οἱ λογισμοὶ τῆς ψυχῆς.

Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου πρέπει νά βρίσκεται στήν καρδιά

ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΟΝΤΑΙ

Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου σύμφωνα μέ τούς Ἁγίους Πατέρας πρέπει νά βρίσκεται ἐντός τοῦ ἀνθρώπου, στήν καρδία του. Δέν θά πρέπει νά διασκορπίζεται πρός τά ἔξω διά τῶν αἰσθήσεων, ἀλλά νά ἔρχεται «εἰς ἑαυτόν». Δηλ. ἡ ἐνέργεια τοῦ νοῦ, πού διασκορπίζεται διά τῶν αἰσθητηρίων στό περιβάλλον, θά πρέπει νά ἐπανέλθει στήν οὐσία τοῦ νοῦ, πού βρίσκεται ἐντός τῆς καρδίας τοῦ ἀνθρώπου. Τότε ὅταν ὁλοκληρωθεῖ αὐτή ἡ ἐπιστροφή, ὁ νοῦς διά τοῦ ἑαυτοῦ τοῦ, «ἐπί τήν ἔννοιαν τοῦ Θεοῦ ἀναβαίνει». Τότε ἡ νοερά ἐνέργεια λειτουργεῖ σωστά. Τότε ὁ νοῦς δηλ. ἡ ψυχή κατά τοῦς Ἁγίους Πατέρας λειτουργεῖ κατά φύσιν.
Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης μᾶς διδάσκει: «Ἡ θεραπεία τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ κύρια μέριμνα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία πάντοτε θεράπευε τόν χῶρο τῆς ψυχῆς.